30 08 2024 | 10:02
Ό χρόνος για τη λήξη της συμφωνίας διαμετακόμισης του ρωσικού αερίου μέσω αγωγών από την Ουκρανία, μετρά αντίστροφα και οι τρεις πλευρές Κίεβο, Μόσχα και Βρυξέλλες παίζουν όλα τα χαρτιά τους, προκειμένου να αμβλύνουν τις επιπτώσεις από μία τέτοια εξέλιξη.
Το τελευταίο επεισόδιο στην διαμάχη αυτή είναι οι προειδοποιήσεις από τη Ρωσία ότι οι ευρωπαίοι καταναλωτές θα κληθούν να πληρώσουν «υψηλότερη τιμή» για το φυσικό αέριο από το επόμενο έτος, εάν δεν παραταθεί η συμφωνία διαμετακόμισης Ρωσίας-Ουκρανίας.
Ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ τόνισε επίσης, ότι υπάρχουν εναλλακτικές διαδρομές προκειμένου να φτάσει το ρωσικό αέριο στην Ευρώπη, υπενθυμίζοντας τα σχέδια για τη δημιουργία ενός κόμβου παροχής φυσικού αερίου στην Τουρκία.
Η πενταετής συμφωνία διαμετακόμισης φυσικού αερίου μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας λήγει στα τέλη του 2024 και πρόκειται να επηρεάσει άμεσα ορισμένες χώρες που εξακολουθούν να εισάγουν ρωσικό αέριο μέσω Ουκρανίας, με επικεφαλής την Αυστρία και τη Σλοβακία.
Ουκρανοί αξιωματούχοι έχουν επανειλημμένα δηλώσει ότι το Κίεβο δεν θα συμμετάσχει στις συνομιλίες για την παράταση της συμφωνίας, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει πει ότι η ΕΕ θα αντιμετωπίσει την απώλεια διαμετακόμισης προμηθεύοντας εναλλακτικές προμήθειες.
«Μια τέτοια απόφαση της ουκρανικής πλευράς θα βλάψει προφανώς και τα συμφέροντα των ευρωπαίων καταναλωτών», είπε ο Πεσκόφ, προσθέτοντας ότι η Ευρώπη θα πληρώσει «υψηλότερη τιμή» για το φυσικό αέριο, επηρεάζοντας την ανταγωνιστικότητα.
Οι καμπύλες των τιμών
Οι απειλές αυτές έχουν ήδη αρχίσει να αποτυπώνονται στις τιμές με τα συμβόλαια παράδοσης του Ιανουρίου και του Φεβρουαρίου του επόμενου έτους να είναι αυτή τη στιγμή οι πιο ακριβές περίοδοι παράδοσης σε ολόκληρη την καμπύλη του TTF.
Η Platts, μέρος της S&P Global Commodity Insights, αξιολόγησε το συμβόλαιο TTF του Ιανουαρίου 2025 στις 27 Αυγούστου σε 42,53 ευρώ/MWh και το συμβόλαιο του Φεβρουαρίου 2025 σε 42,58 ευρώ/MWh, σε σύγκριση με την εκτίμηση της επόμενης ημέρας στα 38,33 ευρώ/MWh .
Εναλλακτικές διαδρομές
Ο Πεσκόφ είπε ότι η Ρωσία έχει κι άλλες επιλογές για την προμήθεια φυσικού αερίου στην Ευρώπη. «Υπάρχουν εναλλακτικές διαδρομές και υπάρχουν σχέδια για τη δημιουργία κόμβου στην Τουρκία. Αυτό το έργο βρίσκεται σε εξέλιξη», πρόσθεσε.
Το ρωσικό αέριο παραδίδεται στην Τουρκία μέσω των αγωγών Blue Stream και TurkStream, ενώ ορισμένες χώρες στη νοτιοανατολική και κεντρική Ευρώπη εξακολουθούν να εισάγουν ρωσικό αέριο μέσω του TurkStream και της υποδομής του χερσαίου αγωγού.
Η ρωσο-τουρκική συμφωνία
Τον Οκτώβριο του 2022, η Τουρκία και η Ρωσία συμφώνησαν να συνεργαστούν για να υλοποιήσουν μια πρόταση για τη δημιουργία κόμβου φυσικού αερίου στη βορειοδυτική Τουρκία.
Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν δήλωσε τον Σεπτέμβριο του 2023 ότι η Gazprom είχε παραδώσει ένα σχέδιο οδικού χάρτη στην τουρκική κρατική εταιρεία Botas σχετικά με την υλοποίηση του κόμβου.
«Είμαστε έτοιμοι να εξάγουμε φυσικό αέριο υπό διαμετακόμιση μέσω Τουρκίας σε καταναλωτές σε τρίτες χώρες — όπου οι εταίροι ενδιαφέρονται γι' αυτό», δήλωσε τότε ο Πούτιν.
Τα εμπόδια
Παραμένει ασαφές πώς ακριβώς θα λειτουργούσε στην πράξη ένας τέτοιος κόμβος και αν οι Ευρωπαίοι αγοραστές θα έπαιρναν το φυσικό αέριο.
Η OMV της Αυστρίας, για παράδειγμα, έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι η σύμβαση της με την Gazprom είχε ως τόπο προμήθειας τα σύνορα Σλοβακίας-Αυστρίας.
«Συνεχίζουμε να υποθέτουμε ότι το συμβατικό σημείο παράδοσης θα είναι αυτό το συνοριακό σημείο διέλευσης», δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος της OMV Άλφρεντ Στερν στα τέλη Ιουλίου.
«Δεν θα συνάψουμε σύμβαση διαμετακόμισης μέσω της Ουκρανίας, αλλά θα επιμείνουμε στη συμβατικά συμφωνημένη τοποθεσία προμήθειας», είπε, προσθέτοντας ότι η OMV είναι προετοιμασμένη για την περίπτωση διακοπής της παροχής ρωσικού φυσικού αερίου.
Κοινό σημείο παράδοσης
Τον Μάιο, η SPP της Σλοβακίας είχει δηλώσει στο Commodity Insights ότι θεωρεί τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής κοινοπραξίας για την παράδοση φυσικού αερίου στα σύνορα Ρωσίας-Ουκρανίας ως «εφικτή» ώστε να διασφαλίσει τη συνέχιση των προμηθειών ρωσικού φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας μετά το 2024.
Επιπλέον, το Αζερμπαϊτζάν έχει δηλώσει ότι έχει πραγματοποιήσει συνομιλίες με την Ουκρανία, την ΕΕ και τη Ρωσία σχετικά με τη δυνατότητα διευκόλυνσης της συνεχιζόμενης διαμετακόμισης φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας.
Η ρωσική διαμετακόμιση φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας έφτασε τα 117 Bcm το 2008, αλλά μειώθηκε σε μόλις 14,65 Bcm πέρυσι.
Το μέλλον των ουκρανικών αγωγών
Η Ουκρανία έχει χιλιάδες χιλιόμετρα υπόγειων αγωγών που μεταφέρουν ρωσικό φυσικό αέριο στη Δυτική Ευρώπη. Προτού η Μόσχα εισβάλει στην Ουκρανία , σχεδόν 150 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm) φυσικού αερίου έρεαν ετησίως μέσω των σοβιετικών αγωγών.
Από την έναρξη του πολέμου, τα κράτη της ΕΕ έχουν μειώσει την εξάρτησή τους από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα , ενώ η Ρωσία έχει επιβραδύνει τις παραδόσεις φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας από 40 bcm, για τα οποία συμφώνησαν οι δύο πλευρές το 2019, σε σχεδόν 15 bcm πέρυσι.
Η πενταετής συμφωνία με τη ρωσική κρατική ενεργειακή εταιρεία Gazprom για τη συνέχιση του ρόλου της Ουκρανίας ως οδού διαμετακόμισης φυσικού αερίου λήγει στα τέλη του 2024. Η συμφωνία είναι η μόνη εναπομείνασα εμπορική και πολιτική συμφωνία μεταξύ Μόσχας και Κιέβου.
Οι συζητήσεις στις Βρυξέλλες
Η Ουκρανία και η ΕΕ έχουν υποβαθμίσει την προοπτική μιας νέας συμφωνίας, καθώς οι διπλωματικές σχέσεις έχουν διακοπεί λόγω της σύγκρουσης.
Οι Βρυξέλλες δήλωσαν ότι τα κράτη της ΕΕ που βασίζονται περισσότερο στο ρωσικό αέριο μέσω της Ουκρανίας —Αυστρία, Σλοβακία, Ουγγαρία και Ιταλία— θα μπορούσαν να ενισχύσουν τις εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) ή φυσικού αερίου μέσω άλλων αγωγών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Μάλιστα, η ΕΕ έχει ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με το Αζερμπαϊτζάν για την εισαγωγή περισσότερου φυσικού αερίου της χώρας, το οποίο θα μπορούσε ενδεχομένως να διέλθει από τους αγωγούς της Ουκρανίας και να βοηθήσει στη διατήρηση του ρόλου της κατεστραμμένης από τον πόλεμο χώρας ως χώρας διέλευσης ενέργειας.
Το Αζερμπαϊτζάν αύξησε τις εξαγωγές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη κατά 56% τον πρώτο χρόνο του πολέμου και στοχεύει να τις διπλασιάσει έως το 2027. Εάν οι εξαγωγές συνεχίσουν να αυξάνονται όπως συνέβη το πρώτο εξάμηνο του έτους, οι παραδόσεις στην Ευρώπη αναμένεται να φτάσουν τα 12,8 bcm μέχρι το τέλος του 2024.
Πόσο εφικτή είναι μια συμφωνία με το Αζερμπαϊτζάν;
Οι ειδικοί στον τομέα της ενέργειας πιστεύουν ότι το Αζερμπαϊτζάν, το οποίο θα διεξαγάγει τις συνομιλίες για το κλίμα COP29 τον Νοέμβριο, δεν έχει διαθέσιμο αέριο βραχυπρόθεσμα για να αυξήσει περαιτέρω τις προμήθειες στην Ευρώπη.
"Η παραγωγή φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν δεν είναι τόσο μεγάλη. Η χώρα έχει μεγάλες εγχώριες ανάγκες προμήθειας φυσικού αερίου και ήδη εξάγει φυσικό αέριο στη Γεωργία, την Τουρκία και την Ευρώπη", ανέφερε στη Deutsche Welle, η Aura Sabadus, ανώτερος συνεργάτης στο Κέντρο Ανάλυσης Ευρωπαϊκής Πολιτικής (CEPA).
Οι ειδικοί λένε ότι η κυβέρνηση στο Μπακού θα χρειαστεί χρόνο και πρέπει να κάνει σημαντικές επενδύσεις για να αυξήσει την ικανότητα εξαγωγής φυσικού αερίου της. Τα κράτη της ΕΕ, εν τω μεταξύ, προσπαθούν να απογαλακτιστούν από τα ορυκτά καύσιμα υπέρ των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας , επομένως οι Βρυξέλλες μπορεί να είναι απρόθυμες να υπογράψουν μια μακροπρόθεσμη συμφωνία.
Πόσο κερδοφόρος είναι ο ρόλος της Ουκρανίας στη διαμετακόμιση φυσικού αερίου;
Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε η κεντρική τράπεζα της Ουκρανίας, το Κίεβο έλαβε 1,54 δισεκατομμύρια δολάρια (1,4 δισεκατομμύρια ευρώ) από τέλη διαμετακόμισης ρωσικού φυσικού αερίου το 2023 και 392 εκατομμύρια δολάρια τους πρώτους τρεις μήνες του 2024.
Τα περισσότερα από τα τέλη κατανέμονται στο λειτουργικό κόστος, συμπεριλαμβανομένης της συντήρησης του αγωγού, επομένως κάθε νέα συμφωνία θα πρέπει να περιλαμβάνει σημαντική αύξηση στις παραδόσεις φυσικού αερίου για να βοηθήσει το Κίεβο με τα δημοσιονομικά του προβλήματα.
Για πόσο ακόμη θα ρέει το ρωσικό αέριο στην Ευρώπη
Τον Δεκέμβριο του 2019, η Μόσχα και το Κίεβο συνήψαν μια πενταετή συμφωνία διαμετακόμισης φυσικού αερίου με τη συμμετοχή των κρατικών εταιρειών Gazprom και Naftogaz για τη διαμετακόμιση ρωσικού φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας.
Η συμφωνία λήγει τον Δεκέμβριο του 2024 και το Κίεβο έχει από καιρό σηματοδοτήσει ότι δεν θέλει να την παρατείνει. Η Ρωσία λέει ότι θα συνεχίσει να προμηθεύει φυσικό αέριο μέχρι τη λήξη της συμφωνίας.
Όταν ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία, οι Ευρωπαίοι ηγέτες αναγκάστηκαν να αντιμετωπίσουν μια μακροχρόνια εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο και πετρέλαιο . Το φυσικό αέριο ήταν ένα ιδιαίτερο πρόβλημα, καθώς το 2021, περισσότερο από το ένα τρίτο του φυσικού αερίου της ΕΕ προερχόταν από τη Ρωσία.
Η ΕΕ ήταν απρόθυμη να επιβάλει κυρώσεις σε φυσικό αέριο και ανησυχούσε ανοιχτά για το ότι δεν είχε επαρκή προμήθεια. Ωστόσο, μεμονωμένες χώρες μείωσαν δραματικά τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου και σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕ, το μερίδιο των εισαγόμενων κρατών μελών του ρωσικού αγωγού μειώθηκε από 40% του συνόλου το 2021 σε περίπου 8% το 2023.
Ωστόσο, αν συμπεριληφθεί το υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), το συνολικό μερίδιο του ρωσικού φυσικού αερίου στο σύνολο της ΕΕ πέρυσι ήταν 15%.
Σύμφωνα με το μη κερδοσκοπικό Κέντρο Έρευνας για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα (CREA) στο Ελσίνκι της Φινλανδίας, η ΕΕ εισήγαγε 3,6 δισεκατομμύρια ευρώ (3,9 δισεκατομμύρια δολάρια) ρωσικού LNG και 4,8 δισεκατομμύρια ευρώ ρωσικού αερίου μέσω αγωγών το πρώτο εξάμηνο του 2024, αντιπροσωπεύοντας περισσότερα από τα τρία τέταρτα όλων των δαπανών της για ρωσικούς υδρογονάνθρακες, συμπεριλαμβανομένου του πετρελαίου.
Οι χώρες που πλήττονται περισσότερο
Η Αυστρία, η Ουγγαρία και η Σλοβακία εξακολουθούν να εισάγουν φυσικό αέριο από τη Ρωσία μέσω αγωγού. Σχεδόν όλο το αέριο της Αυστρίας προέρχεται από τη Ρωσία, αλλά η Βιέννη λέει ότι εργάζεται ενεργά για να βρει εναλλακτικές λύσεις.
Η Ουγγαρία και η Σλοβακία έχουν και οι δύο δεσμούς υπέρ της Μόσχας, αλλά επίσης προετοιμάζονται για το πιθανό τέλος της προμήθειας μέσω Ουκρανίας στα τέλη του 2024. Η Ουγγαρία σύναψε πρόσφατα συμφωνία φυσικού αερίου με την Τουρκία, αλλά αυτό το αέριο, μέσω του αγωγού Turkstream, προέρχεται επίσης από τη Ρωσία.
Η Σλοβακία παραμένει ιδιαίτερα εξαρτημένη, αλλά η σλοβακική εταιρεία φυσικού αερίου SPP λέει ότι προετοιμάζεται για τον κίνδυνο διακοπής της παροχής ρωσικού φυσικού αερίου εδώ και αρκετά χρόνια και έχει συμβάσεις με μη Ρώσους προμηθευτές.
Το μέλλον του ρωσικού αερίου στην Ευρώπη
Με την ουκρανική διαδρομή να αναμένεται να κλείσει σύντομα, ο Turkstream είναι πιθανό να γίνει η μόνη βιώσιμη διαδρομή αγωγού για ρωσικό αέριο στην Ευρώπη.
Αυτό αφήνει το LNG ως τον άλλο κύριο τρόπο με τον οποίο το ρωσικό αέριο θα μπορούσε να φτάσει στην Ευρώπη. Το ρωσικό LNG εισέρχεται στην ΕΕ σε όλο και μεγαλύτερες ποσότητες. Η Γαλλία, η Ολλανδία και η Ισπανία είναι από τους μεγαλύτερους αγοραστές.
Σύμφωνα με τον πάροχο εμπορικών δεδομένων Kpler, η Ρωσία είναι πλέον ο δεύτερος μεγαλύτερος προμηθευτής LNG της ΕΕ. Οι εισαγωγές LNG από τη Ρωσία αντιπροσώπευαν το 16% της συνολικής προσφοράς LNG της ΕΕ το 2023, αύξηση 40% σε σύγκριση με το 2021.
Το πρόβλημα της μεταμόρφωσης
Ένα άλλο ζήτημα είναι η μεταφόρτωση. Αυτό συμβαίνει όταν το αέριο υποβάλλεται σε επεξεργασία σε ευρωπαϊκά λιμάνια προτού επανεξαχθεί σε τρίτες χώρες παγκοσμίως. Μια πρόσφατη έκθεση της CREA διαπίστωσε ότι λίγο λιγότερο από το ένα τέταρτο των εισαγωγών LNG της Ευρώπης από τη Ρωσία (22%) μεταφέρθηκαν στις παγκόσμιες αγορές το 2023.
Εν τω μεταξύ, το Ινστιτούτο Ενεργειακής Οικονομίας και Χρηματοοικονομικής Ανάλυσης (IEEFA) που εδρεύει στις Ηνωμένες Πολιτείες αναφέρει ότι οι μεταφορτώσεις ρωσικού LNG στην ΕΕ αυξήθηκαν κατά 12% το πρώτο εξάμηνο του 2024 σε σύγκριση με την ίδια περίοδο πέρυσι.
Η ΕΕ αποφάσισε τελικά να αναλάβει δράση για τη μεταφόρτωση στις αρχές του έτους. Από τον Μάρτιο του 2025, θα υπάρξει απαγόρευση της μεταφόρτωσης ρωσικού LNG στα λιμάνια της ΕΕ.
Οι νέες απαγορεύσεις
Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) στοχεύει στην απαγόρευση των εισαγωγών ρωσικών καυσίμων έως το 2027.
Η Rystad Energy προβλέπει ότι το ρωσικό αέριο θα πρέπει να μεταφερθεί στην Ευρώπη μέσω εναλλακτικών οδών, απαιτώντας επιπλέον 7,2 Bcm ετησίως υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) για να αντικαταστήσει το αέριο που διέρχεται από την Ουκρανία. Μάλιστα, προβλέπει ότι διαταραχές στον εφοδιασμό ενδέχεται να συμβούν νωρίτερα από ό,τι αρχικά αναμενόταν.
(φωτογραφία: freepik.com)