Πριν από περίπου ένα χρόνο, ο Τούρκος πολίτης Harun Celik απελευθερώθηκε από φυλακή της Αλβανίας και μεταφέρθηκε στο αεροδρόμιο. Λίγες ώρες αργότερα ξαναβρέθηκε στην Τουρκία, με τα κρατικά μέσα ενημέρωσης να καυχώνται πως επέστρεψε μετά από επιχείρηση των τουρκικών υπηρεσιών πληροφοριών.

Ο κ. Celik, ένας δάσκαλος, συνελήφθη από τις αλβανικές αρχές τον Ιούλιο του 2019, διότι προσπάθησε να εισέλθει στη χώρα με πλαστή βίζα. Αλλά στην Τουρκία καταζητούνταν για τον φερόμενο ρόλο του ως ανώτερου παράγοντα του σκιώδους κινήματος Gulen, που κατηγορείται πως ενορχήστρωσε τη βίαιη απόπειρα πραξικοπήματος τον Ιούλιο του 2016.

Το μυστήριο ταξίδι του -που θυμίζει τις εξαιρετικά αμφιλεγόμενες κατ’ εξαίρεση παραδόσεις που έκανε η CIA μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου- είναι το τελευταίο σε μια σειρά περιστατικών έκδοσης Τούρκων πολιτών από τα Βαλκάνια και άλλες χώρες που εξαρτώνται από την Άγκυρα για οικονομική, πολιτική ή ανθρωπιστική στήριξη.

Αποτελεί μέρος της επιθετικής και ορισμένες φορές αδιάλλακτης εξωτερικής πολιτικής του προέδρου Recep Tayyip Erdogan, που έχει ισχυροποιήσει τις τουρκικές μυστικές υπηρεσίες και έχει προκαλέσει συναγερμό στους παραδοσιακούς δυτικούς συμμάχους της χώρας. Η Τουρκία και άλλες απολυταρχικές δυνάμεις, όπως η Ρωσία και η Κίνα, θεωρούν στρατηγικής σημασίας τα Βαλκάνια, λόγω της εγγύτητας της περιοχής με την ΕΕ.

Η Τουρκία εμπλέκεται σε τουλάχιστον 60 «παραδόσεις» από 17 χώρες τα τελευταία τριάμισι χρόνια, σύμφωνα με την αμερικανική ομάδα παρακολούθησης της δημοκρατίας Freedom House. Ο ορισμός «παραδόσεις» περιλαμβάνει τόσο τις απαγωγές που πραγματοποιούν τουρκικές μυστικές υπηρεσίες όσο και τις απελάσεις που πραγματοποιούνται χωρίς να έχει ακολουθηθεί η νόμιμη διαδικασία. Ο υπουργός Δικαιοσύνης της Τουρκίας δήλωσε το 2019 πως 107 φερόμενοι ως γκιουλενιστές επέστρεψαν στην Τουρκία από το εξωτερικό.  

«Η Τουρκία έχει πραγματοποιήσει τα τελευταία χρόνια περισσότερες παράνομες επιστροφές από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο», σύμφωνα με τον Nate Schenkkan, διευθυντή στρατηγικής έρευνας της ομάδας. «Δεν θα σταματήσει ποτέ, όχι όσο είναι στην εξουσία ο Erdogan… αυτή είναι μια τόσο υψηλή προτεραιότητα γι’ αυτούς, που θα θυσιάσουν άλλους στόχους εξωτερικής πολιτικής».

Ενώ η κυβέρνηση της Αλβανίας δημοσίως αρνήθηκε πως έχει οποιαδήποτε εμπλοκή στην απομάκρυνση του κ. Celik, ωστόσο αρκετοί νυν και πρώην αξιωματούχοι από τα Βαλκάνια δήλωσαν στους Financial Times πως δέχονταν «συνεχείς» πιέσεις από την Τουρκία να συμμορφωθούν με την επιχείρηση καταστολής φερόμενων ως συνωμοτών της απόπειρας πραξικοπήματος, διαφορετικά θα υπήρχαν συνέπειες. Η Τουρκία είναι μεγάλος εμπορικός εταίρος και εμπλέκεται σε μεγάλο βαθμό σε σημαντικά έργα υποδομών σε όλα τα Βαλκάνια, όπου έχει χρηματοδοτήσει την κατασκευή ορισμένων εκ των μεγαλύτερων τζαμιών της περιοχής.

«Η Τουρκία επέλεξε τα Βαλκάνια ως πεδίο μάχης στον πόλεμο κατά του κινήματος Gulen», δήλωσε η Asli Aydintasbas του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων. «Η περιοχή είναι συμβολικά πολύ σημαντική», δεδομένου ότι μεγάλο μέρος της διοικούνταν από την Κωνσταντινούπολη κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας», όπως είπε. «Αλλά επίσης την επέλεξε επειδή μπορεί».  

Υπάρχει ευρεία διακομματική συναίνεση στην Τουρκία πως πίσω από την ανταρσία της 15ης Ιουλίου 2016, που είχε ως αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 251 άνθρωποι, βρίσκονταν ακόλουθοι του Fethullah Gulen, ενός εξόριστου 79χρονου κληρικού. Ο κ. Gulen, που ζει εξόριστος στα βουνά της Πενσιλβανίας, αρνείται πως διέταξε το πραξικόπημα.

Αλλά η Άγκυρα έχει δυσκολευτεί να πείσει τους διεθνείς εταίρους -πολλοί από τους οποίους επικρίνουν έντονα την καταστολή που ξεκίνησε μετά το πραξικόπημα, στο πλαίσιο της οποίας συνελήφθησαν δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι και τουλάχιστον 130.000 έχασαν τη δουλειά τους- να βοηθήσουν στην εκδίωξη φερόμενων ως γκιουλενιστών. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, δικαστήριο του Λονδίνου απέρριψε αίτημα της Τουρκίας για έκδοση ενός εξόριστου μεγιστάνα επιχειρηματία. Οι ΗΠΑ, επικαλούμενες την έλλειψη αποδείξεων, είναι απρόθυμες να αρχίσουν τη διαδικασία έκδοσης του ίδιου του κ. Gulen.  

Για ορισμένα κράτη, ωστόσο, ήταν πιο δύσκολο να αντισταθούν στο «μακρύ χέρι» των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών, της γνωστής MIT.

Στην περίπτωση του κ. Celik, το περιστατικό ήρθε μετά από πολυετείς διπλωματικές πιέσεις στα Τίρανα να παραδώσουν φερόμενους ως γκιουλενιστές και να κλείσουν ή να αλλάξουν την ιδιοκτησία σχολείων και πανεπιστημίων που διοικούνται από γκιουλενιστές.

 

Ένας πρώην ανώτερος Αλβανός αξιωματούχος δήλωσε στους FT πως η Άγκυρα είχε στείλει κατάλογο με εκατοντάδες ονόματα φερόμενων ως υποστηρικτών του κ. Gulen, που ήλπιζε πως θα επιστρέφονταν στην Τουρκία.

Αλβανός κυβερνητικός αξιωματούχος δήλωσε πως ενώ τα Τίρανα έχουν προσπαθήσει να αντισταθούν στις τουρκικές απαιτήσεις, ο χρονισμός της απομάκρυνσης του κ. Celik φαίνεται να συνδέεται με μια τουρκική υπόσχεση για βοήθεια ύψους εκατομμυρίων δολαρίων, μετά τον καταστροφικό σεισμό του Νοεμβρίου του 2019 στην Αλβανία. «Πρόκειται για συναλλακτική διπλωματία», ανέφερε ο αξιωματούχος. Η τουρκική κυβέρνηση δεν απάντησε σε αίτημα για σχολιασμό επί της κατηγορίας αυτής. Τον Μάρτιο, πέντε ανώτεροι αξιωματούχοι του ΟΗΕ έστειλαν επιστολή στην κυβέρνηση της Αλβανίας, με την οποία εξέφραζαν ανησυχία για την απέλαση του κ. Celik.

Ο Αλβανός πρωθυπουργός Edi Rama, που την περασμένη εβδομάδα πραγματοποίησε διήμερη επίσκεψη στην Άγκυρα, απέρριψε την κατακραυγή που προκάλεσε η έκδοση του κ. Celik. «Δεν δεχθήκαμε καμία πίεση από την Τουρκία και αυτή η έκδοση έχει πολιτικοποιηθεί πέραν κάθε φαντασίας από αυτούς που θέλουν να πολεμήσουν την Τουρκία», δήλωσε σε συνέντευξή του στους Financial Times το περασμένο έτος. Αλλά δεν εξήγησε πώς και γιατί ο κ. Celik απελευθερώθηκε από μια κρατική φυλακή και κατέληξε σε μια πτήση της Air Albania με προορισμό την Κωνσταντινούπολη.

Μιλώντας κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του κ. Rama την περασμένη εβδομάδα, ο κ. Erdogan είπε πως οι δυο χώρες έχουν την ίδια άποψη ως προς την απειλή που συνιστούν οι γκιουλενιστές.

Άλλα κράτη των Βαλκανίων έχουν επίσης βρεθεί μπλεγμένα στις επιπτώσεις του αποτυχημένου πραξικοπήματος. Το 2018, ο τότε πρωθυπουργός του Κοσόβου Ramush Haradinaj απέλυσε αξιωματούχους μετά την απαγωγή έξι Τούρκων πολιτών και τη μεταφορά τους στην Τουρκία, στο πλαίσιο επιχείρησης που κατά τον κ. Erdogan διενεργήθηκε από την MIT «σε συντονισμό με τις υπηρεσίες πληροφοριών του Κοσόβου». Ο κ. Haradinaj είπε πως η επιχείρηση έγινε εν αγνοία του.

Η Τουρκία είναι ένας από τους κορυφαίους τρεις επενδυτές στο Κόσοβο, με το βασικό αεροδρόμιο του Κοσόβου και την εταιρεία ηλεκτρισμού του να είναι τουρκικής ιδιοκτησίας. Σε έκθεση που δημοσιοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο, το Συμβούλιο του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα δήλωσε πως η υπηρεσία πληροφοριών του Κοσόβου «ουσιαστικά απήγαγε» τους έξι άνδρες και ανέφερε την υπόθεση σε ειδικό εισηγητή του ΟΗΕ, προκειμένου να διερευνηθεί περαιτέρω το ζήτημα.

Επίσης το 2018, η Μολδαβία παρέδωσε επτά Τούρκους που δίδασκαν σε ιδιωτικά σχολεία που σχετίζονταν με το κίνημα Gulen. Δυο μήνες αργότερα, οι δυο χώρες υπέγραψαν συμφωνία για ενίσχυση του εμπορίου και ενέκριναν την ύψους 10 εκατ. ευρώ ανακαίνιση του προεδρικού μεγάρου στο Κισινάου. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αποφάσισε αργότερα πως οι απελάσεις παραβίαζαν τα ανθρώπινα δικαιώματά τους.

Αυτού του είδους οι αποφάσεις δεν σημαίνουν και πολλά για την Άγκυρα, σύμφωνα με τον κ. Schenkkan. «Το μήνυμα είναι πως η Τουρκία φτιάχνει τους δικούς της κανόνες και πως θα χαράξει τον δικό της χώρο σύμφωνα με τις δικές της προτιμήσεις, ασχέτως του τι μπορεί να λένε οι διεθνείς κανόνες ή νόμοι -όπως κάνουν και οι μεγάλες δυνάμεις», είπε.

Εν τω μεταξύ, ο κ. Celik έχει περάσει τους τελευταίους 12 μήνες σε φυλακή υψίστης ασφαλείας στη Σηλυβρία, δυτικά της Κωνσταντινούπολης. Στις αρχές Δεκεμβρίου, ο 42χρονος καταδικάστηκε ως μέλος τρομοκρατικής οργάνωσης και του επιβλήθηκε ποινή οκταετούς κάθειρξης.

«Τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης είπαν πως ‘τον πακετάρισαν’ και τον επέστρεψαν στην Τουρκία», είπε μέλος της οικογένειάς του, που ζήτησε να μην κατονομαστεί. «Ο άνθρωπος δεν είναι ένα δώρο που μπορεί να δίνει μια χώρα στην άλλη».