Το φθινόπωρο του 1989, το νεόδμητο Ηλιακό Χωριό στην Πεύκη, ένας πρότυπος ενεργειακός οικισμός μοναδικός στον κόσμο, υποδέχθηκε τους πρώτους ενοίκους του. Σήμερα, οι θερμοσίφωνες στοιβάζονται πάνω στα ηλιακά πάνελ και τα καλοριφέρ των σπιτιών έχουν μετατραπεί σε ράφια για διακοσμητικά. Το πείραμα απέτυχε παταγωδώς.

Ο σχεδιασμός του πρωτοποριακού «Χωριού του Ήλιου», όπως το αποκαλούσαν αρχικά, είχε ξεκινήσει από τις αρχές της δεκαετίας του 80. Ρεπορτάζ του 1981 ανέφερε ότι το έργο θεωρούταν μοναδικό στον κόσμο από πλευράς μεγέθους στον τομέα των ηλιακών εφαρμογών και η εξοικονόμηση ενέργειας θα έφτανε το 90% σε σύγκριση με τις υπάρχουσες συνθήκες.

Η μελέτη και η κατασκευή έγιναν σε συνεργασία του ΟΕΚ (πρώην Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας), του υπουργείου Βιομηχανίας, Έρευνας και Τεχνολογίας και του αντίστοιχου υπουργείου της Γερμανίας, καθώς η γερμανική κυβέρνηση ενδιαφερόταν για το ερευνητικό κομμάτι του έργου. Εν τέλει, τα θεμέλια του οικισμού μπήκαν το 1984 και μέσα σε μια πενταετία ήταν έτοιμος να υποδεχθεί τους κατοίκους.

Το Ηλιακό Χωριό θα στέγαζε 435 οικογένειες δικαιούχων του ΟΕΚ. Όπως τονίστηκε στη συνέντευξη τύπου που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 1989, η διαφορά της συνοικίας αυτής με άλλα συγκροτήματα εργατικών κατοικιών της πρωτεύουσας ήταν ότι είχε διττό σκοπό. Αφενός να στεγάσει εκατοντάδες οικογένειες που είχαν ανάγκη. Αφετέρου να δοκιμαστούν προηγμένα ενεργειακά συστήματα για την παροχή θέρμανσης και ζεστού νερού οικιακής χρήσης.

Το Ηλιακό Χωριό χτίστηκε βάσει σύγχρονων προδιαγραφών, που προωθούσαν την οικολογία και τη βιωσιμότητα.

Οι ταράτσες όλων των σπιτιών εξοπλίστηκαν με ηλιακούς συλλέκτες, ενώ εγκαταστάθηκαν συγκεντρωτικά ενεργειακά κέντρα παροχής θέρμανσης και ζεστού νερού, αντί για συμβατικά. Τοποθετήθηκαν μονώσεις πάχους 10 εκατοστών και διπλά τζάμια, νυχτερινές μονώσεις, καθώς και νότιες μεγάλες γυάλινες προσόψεις. Τα κτίρια διατάχθηκαν με τρόπο έτσι ώστε να λειτουργούν σαν «φράγμα» προστασίας από τους χειμερινούς ανέμους και να εξασφαλίζουν το μέγιστο χειμερινό ηλιασμό, αλλά και τον θερινό σκιασμό.

Παράλληλα, οι υπεύθυνοι του έργου διαβεβαίωναν ότι σε περίπτωση αποτυχίας μέρους των εφαρμοζόμενων συστημάτων, προβλεπόταν η λειτουργία συμβατικών συστημάτων θέρμανσης και ζεστού νερού που υπήρχαν ήδη εγκατεστημένα.

Το φιάσκο

Τα πρώτα γκρίζα σύννεφα έκαναν την εμφάνισή τους στο Ηλιακό Χωριό, λίγους μήνες μετά την εγκατάσταση των νέων ενοίκων.

Από την αρχή φάνηκε ότι τα ενεργειακά συστήματα ήταν προβληματικά. Τα περισσότερα διαμερίσματα αντιμετώπιζαν σοβαρό πρόβλημα με τη θέρμανση και το ζεστό νερό, ενώ οι ένοικοι μετά λύπης τους διαπίστωσαν ότι τα εφεδρικά συμβατικά σώματα που σε περίπτωση βλάβης των ηλιακών θα λειτουργούσαν, δεν υπήρχαν.

Εκτός αυτού, δεν είχαν καν πρόσβαση στα μηχανοστάσια, ούτε γνώριζαν το οτιδήποτε για την κατάσταση των ενεργειακών εξοπλισμών τους. Άλλωστε, όπως παραδεχόταν από το 1998 και ο ίδιος ο ΟΕΚ, σε εισήγηση προς το διοικητικό συμβούλιό του, τα ενεργειακά συστήματα του Ηλιακού Χωριού δεν έχουν καμία σχέση με εγκαταστάσεις άλλων εργατικών κατοικιών και, σε περίπτωση βλάβης, ακόμη και «οι τεχνικοί της ελεύθερης αγοράς αδυνατούν να δώσουν λύση».

Έτσι, οι κάτοικοι του πρότυπου ενεργειακού οικισμού, αναπόφευκτα κατέφυγαν στη λύση της ξυλόσομπας, του αερόθερμου και του ηλεκτρικού καλοριφέρ. Πολλοί εγκατέστησαν δικούς τους ηλιακούς θερμοσίφωνες ανάμεσα στα δυσλειτουργικά ηλιακά πάνελ. Εν τέλει, το 2011, το πειραματικό μηχανοστάσιο σταμάτησε να λειτουργεί πλήρως.

Επί 10 συναπτά έτη, οι κάτοικοι με επανειλημμένες εκκλήσεις στους αρμόδιους φορείς πάσχιζαν να δοθεί μια λύση. Το σενάριο της σύνδεσης του χωριού με δίκτυο φυσικού αερίου, παρότι φάνταζε ελπιδοφόρο, ναυάγησε το 2010. Με την κατάργηση του ΟΕΚ, λόγω τρόικας, η κατάσταση έγινε ακόμη πιο χαοτική καθώς ο οικισμός πέρασε στον ΟΑΕΔ.

Σε συνέντευξή της, τον Οκτώβριο του 2015 στην εφημερίδα «Θέση» των βορείων προαστίων, η διοικήτρια του ΟΑΕΔ Μαρία Καραμεσίνη έκανε λόγο για «δίκαια αιτήματα των κατοίκων» και ξεκαθάριζε ότι, παρά την απόδοση των κατοικιών μέσω παραχωρητηρίων, ο οργανισμός δεν θα αποξενωθεί, αλλά, αντιθέτως, θα αναλάβει με δικά του έξοδα τη λύση στο ενεργειακό πρόβλημα, μέσω λεβήτων φυσικού αερίου.

Το πάγιο αίτημα των κατοίκων εκπληρώθηκε τελικά το 2019, όποτε και ξεκίνησαν τα έργα σύνδεσης του Ηλιακού Χωριού με δίκτυο φυσικού αερίου. Παρόλα αυτά, η παραμέληση του οικισμού επί τρεις και πλέον δεκαετίες είναι εμφανής σε όποιον αποφασίσει να κάνει μια βόλτα στην μικρή γειτονιά των βορείων προαστίων.

Στη συνοικία που χτίστηκε με τη φιλοδοξία ενός υπερσύγχρονου πρότυπου ενεργειακά οικισμού, τα σημάδια παρακμής και εγκατάλειψης είναι έντονα.