Μετά από 20 χρόνια φαγούρας, ανατροπών, σκανδάλων και έντονων πολιτικών αντιπαραθέσεων και συγκρούσεων οικονομικών συμφερόντων μεγαθηρίων, την Πέμπτη στο Βασιλικό, τίθεται ο θεμέλιος λίθος του τερματικού αποθήκευσης και αποϋγροποίησης φυσικού αερίου, βάζοντας την Κύπρο -μια από τις τελευταίες χώρες στον κόσμο που χρησιμοποιούν εξ ολοκλήρου υγρά καύσιμα- στην τελική ευθεία για την έλευση του φυσικού αερίου.

Ο διαγωνισμός για την ανάπτυξη και λειτουργία των υποδομών LNG, έφτασε σε επιτυχή κατάληξη τον Δεκέμβριο του 2019 που υπογράφηκαν τα συμβόλαια κατασκευής υποδομών έλευσης υγροποιημένου φυσικού αερίου κόστους €290 εκατ., από την εταιρεία Υποδομών Φυσικού Αερίου (ΕΤΥΦΑ) και τη διεθνή κοινοπραξία JV China Petroleum Pipeline Engineering Co Ltd, Metron S.A., Hudong-Zhonghua Shipbuilding Co. Ltd και Wilhelmsen Ship Management Limited. 

Η ΕΤΥΦΑ (Εταιρεία Υποδομών Φυσικού Αερίου) είναι η ειδική εταιρεία που θα διαχειρίζεται το τερματικό και τις υπόλοιπες εγκαταστάσεις και υποδομές παραλαβής, αποθήκευσης, αποϋγροποίησης και διοχέτευσης σε πρώτο στάδιο προς την ΑΗΚ και αργότερα ευρύτερα, του φυσικού αερίου. Μέτοχοι στην ΕΤΥΦΑ, είναι η ΔΕΦΑ με 70% και η ΑΗΚ με 30%. 

Η ΔΕΦΑ προσανατολίζεται στην εισαγωγή 0,4 περίπου κυβικών μέτρων υγροποιημένου φυσικού αερίου με συμβόλαιο διάρκειας 3 με 4 ετών, ενώ αναλόγως των συνθηκών της αγοράς θα αγοράζει και από τις «spot» αγορές, δηλαδή άμεσες αγορές για να εκμεταλλεύεται -όταν υπάρχουν- ευνοϊκές κατά περιόδους συνθήκες στις διεθνείς αγορές. 

Ενδιαφέρον έχει όχι μόνο η ιστορία της έλευσης φυσικού αερίου στην Κύπρο, αλλά και η περιοχή που θα κατασκευαστεί το τερματικό στο Βασιλικό. Πρόκειται για την περιοχή του φωσφογύψου. Εκεί απέρριπταν για δεκαετίες τον ραδιενεργό φωσφογύψο από τις Χημικές Βιομηχανίες που κατασκεύαζαν λιπάσματα. Για μερικές δεκαετίες όλοι αρνούνταν ότι ήταν επικίνδυνη η περιοχή και η προσοχή στράφηκε σε αυτή μόνο μετά από σειρά δημοσιευμάτων του «Φ». 

Προ διετίας, λήφθηκε πλέον σοβαρά υπόψη ότι πρέπει να ληφθούν τα απαραίτητα προστατευτικά μέτρα, οπότε το υπουργείο Μεταφορών προκήρυξε διαγωνισμό και μετά από μελέτη, έγιναν οι εργασίες «σφράγισης» του φωσφογύψου, ούτως ώστε να μην μολύνει ούτε τη θάλασσα ούτε το έδαφος ούτε τον αέρα. Ακριβώς σε εκείνη την έκταση όπου εγκλωβίστηκε με τις κατάλληλες επιστρώσεις ο φωσφογύψος, ουσιαστικά έγινε επίχωση μιάς σημαντικής έκτασης της θάλασσας, περιφράχθηκε κατάλληλα, έγιναν οι υποδομές απορροής κ.τ.λ. με κόστος σχεδόν €4 εκατ. και τώρα είναι έτοιμη η χερσαία περιοχή επί της οποίας θα ξεκινήσουν οι εργασίες για το τερματικό φυσικού αερίου, των οποίων το μεγαλύτερο μέρος αφορά θαλάσσιες εργασίες, για την κατάλληλη προβλήτα όπου θα δένει η πλωτή μονάδα, όπως και το πλοίο LNG που θα εφοδιάζει με υγροποιημένο φυσικό αέριο τη μονάδα.

Ουσιαστικά, το πρώτο όφελος -κυρίως για την περιοχή- ήλθε με τη λήψη επαρκών μέτρων μετά από δεκαετίες, με την εξάλειψη των επιπτώσεων του φωσφογύψου.

Η πανηγυρικού χαρακτήρα μεν, αλλά  και κορυφαίας ιστορικής στιγμής για την ενεργειακή ιστορία της Κύπρου τελετή κατάθεσης του θεμέλιου λίθου, θα είναι και η πρώτη επίσημη τελετή που θα παραστεί η νέα υπουργός Ενέργειας, ωστόσο πρόκειται για στόχο για τον οποίο προσπάθησαν ανεπιτυχώς από το 2000 έξι υπουργοί Ενέργειας. Η ολοκλήρωση της διαδικασίας πέτυχε μόνο με την ευθυγράμμιση των αστέρων επί του έβδομου -έκτοτε- υπουργού.

Αγωγός μέσω Συρίας

Λίγο πριν το 2000, μόλις είχε καταλαγιάσει ένας άλλος τρικούβερτος καβγάς για το ενεργειακό μείγμα της Κύπρου -άλλες πλευρές υποστήριζαν τον άνθρακα και άλλες τα υγρά καύσιμα τότε- όταν ο Νίκος Ρολάνδης άνοιξε πρώτος τον χορό της έλευσης φυσικού αερίου, συζητώντας με Άραβες εμίρηδες και βασιλιάδες την κατασκευή (υπό την τότε γεωπολιτική εικόνα) αγωγού από τα εμιράτα προς την Ευρώπη μέσω Λιβάνου-Συρίας και Τουρκίας με υποθαλάσσιο αγωγό μέσω Συρίας στην Κύπρο.  

Ο προεκλογικός πόλεμος για πλωτή μονάδα

Ο Γιώργος Λιλλήκας που τον διαδέχθηκε, ξεκίνησε να διερευνά και να διαπραγματεύεται άλλες λύσεις αφού και τα οικονομικά και τα γεωπολιτικά δεδομένα άλλαζαν ραγδαία, μεταξύ των οποίων και η σχετικά καινοτόμα τότε λύση της πλωτής μονάδας. Ο διάδοχός του, Αντώνης Μιχαηλίδης, προχώρησε ένα βήμα πάρα πέρα, προωθώντας έντονα τη λύση της πλωτής μονάδας αποθήκευσης και αποϋγροποίησης υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG). Ο φόβος για την ασφάλεια της πλωτής τεχνολογίας που τότε μόλις είχε αναπτυχθεί, ο πόλεμος οικονομικών συμφερόντων, οι αποκαλύψεις για διαπραγματεύσεις με συγκεκριμένη ξένη εταιρεία που θεωρούσε σχεδόν βέβαια την ανάληψη του έργου, η σύσταση παράλληλης εταιρείας εντός Κύπρου με πολιτικές προεκτάσεις και η εξαιρετικά έντονη πολιτική αντιπαράθεση -εν μέσω και του προεκλογικού για προεδρικές εκλογές- ακύρωσε και αυτό τον σχεδιασμό.

Η ΑΗΚ που ήθελε την Shell

Ακολούθησε, το 2009, επί υπουργίας Αντώνη Πασχαλίδη εξουσιοδότηση της ΑΗΚ για να προχωρήσει στη δημιουργία χερσαίου τερματικού, με συμβόλαιο μερικών δεκαετιών, που κατέληξε σε διαπραγματεύσεις με την Shell, που κατέληξαν επίσης σε εξαιρετικά έντονη πολιτική αντιπαράθεση για τις διαδικασίες που έγιναν μέσω της νεοσύστατης τότε Δημόσιας Εταιρείας Φυσικού Αερίου (ΔΕΦΑ). 

Το φιλί του Αρμενο-Εβραίου

Το πολύ ψηλό κόστος και η μακροχρόνια δέσμευση της Κύπρου σε ένα ακριβό συμβόλαιο, όπως και οι έντονες πιέσεις για προτάσεις που ήρθαν από το παράθυρο για φθηνότερες συμφωνίες, με τους πολλούς να θυμούνται την επίσκεψη του Αρμενο-Εβραίου μεγιστάνα Γκερμεζιάν και το φιλί του στον τότε Πρόεδρο Χριστόφια, όπως και την άρον-άρον άφιξη στην Κύπρο του Ισραηλινού μεγιστάνα της Delek Γίτσχακ Τσιούβα.

Κυρίως, όμως, η ανακάλυψη του κοιτάσματος-μαμούθ του Λεβιάθαν στα όρια της κυπριακής ΑΟΖ, με επικείμενη ελπιδοφόρα γεώτρηση εντός της κυπριακής ΑΟΖ, ανέτρεψε και αυτή την προσπάθεια. Παρά το γεγονός ότι ανακαλύφθηκε η «Αφροδίτη» που κάλυπτε τις ενεργειακές ανάγκες της Κύπρου για 130 περίπου χρόνια και ακολουθούσαν κι άλλες γεωτρήσεις, έγινε αντιληπτό ότι η εξασφάλιση της Κύπρου με «δικό μας» φυσικό αέριο δεν ήταν εύκολη υπόθεση.

Τρία χρόνια αργότερα, το 2012, κατά την περίοδο μετάβασης του υπουργείου μεταξύ της Πραξούλας Αντωνιάδου-Κυριακού και του Νεοκλή Συλικιώτη, προκηρύσσεται δεύτερος διαγωνισμός, ο οποίος, κυρίως λόγω των ασύμφορων προτάσεων που λήφθηκαν, έναν χρόνο μετά -το 2013- κηρύσσεται άγονος.

Το 2014 εκδηλώνεται η τρίτη προσπάθεια η οποία έχει την τύχη των άλλων δύο, με κύριο παράγοντα τις έντονες -αφόρητες- πιέσεις των αντικρουόμενων οικονομικών συμφερόντων και των λόμπυ που τα εκπροσωπούσαν στην Κύπρο. 

Ατελέσφορος και ο χρονοβόρος... fast track διαγωνισμός

Ο Νεοκλής Συλικιώτης δεν τα έβαλε κάτω, προχώρησε σε προκήρυξη νέου διαγωνισμού, με βελτιωμένους όρους ώστε να αντιμετωπιστούν προηγούμενες αδυναμίες και με προβλέψεις να ολοκληρωθεί γρήγορα. Οι διαδικασίες επιλογής αναδόχου δεν ολοκληρώθηκαν μέχρι τις Προεδρικές του 2013 και την αντικατάστασή του Νεοκλή Συλικιώτη από τον Γιώργο Λακκοτρύπη. 

Παρά το γεγονός ότι την περίοδο 2011-2014 τα κυπριακά νοικοκυριά και επιχειρήσεις πλήρωναν τον πιο ακριβό -ιστορικά- ηλεκτρισμό, η αντιπαράθεση μεταξύ των δύο μεγάλων εταιρειών που διεκδικούσαν τον διαγωνισμό όπως και οι ενστάσεις της ΑΗΚ ότι οι τιμές που εξασφαλίστηκαν και πάλι δεν ήταν συμφέρουσες, οδήγησαν τον Γιώργο Λακκοτρύπη να ακυρώσει και αυτό τον διαγωνισμό.

Πέτυχε η τελευταία προσπάθεια

Ακολούθησε έντονος προβληματισμός, μελέτες και διαβουλεύσεις, ώστε να βρεθεί τρόπος έλευσης του φυσικού αερίου που να συμφέρει. Στις επαφές μεταξύ του υπουργείου Ενέργειας και της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας Κύπρου (ΡΑΕΚ) και της ΔΕΦΑ, προέκυψε το 2018 μια ποιοτικά διαφορετική πρόταση. Προέβλεπε όπως, είτε πλωτή είτε χερσαία μονάδα θα έπρεπε να μελετηθούν οι δύο λύσεις αποθήκευσης και αποϋγροποίησης υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), δεν θα ήταν για μερικά χρόνια, όπως γινόταν με τους μέχρι τότε διαγωνισμούς, αλλά μακροχρόνια εγκατάσταση, ώστε να μειωθεί αισθητά το κόστος απόσβεσης. Το σκεπτικό είναι ότι ακόμα και όταν θα έρθει στην Κύπρο φυσικό αέριο από κοιτάσματα της περιοχής με αγωγό, το πλωτό -όπως αποφασίστηκε- τερματικό, θα αποτελεί την εφεδρική λύση εξασφάλισης φυσικού αερίου σε περιπτώσεις βλαβών ή διακοπής παροχής για οποιονδήποτε λόγο. Επίσης, ο ανάδοχος δεν θα αναλάμβανε ταυτόχρονα απαραίτητα και τον εφοδιασμό με LNG, οπότε θα μπορούσε η Κύπρος να εξασφαλίζει μέσω διαγωνισμών φθηνότερο LNG από τις διεθνείς αγορές. 

Αποφασίστηκε η προώθηση αυτής της λύσης που στηρίχθηκε ενεργά από τον υπουργό ώστε να εγκριθεί και από το Υπουργικό, που απέκτησε ακόμα ένα πολύ σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα: Τη συγχρηματοδότηση των υποδομών από την Ε.Ε. με €101 εκατ. Αυτή η συγχρηματοδότηση αποτελεί κομβικό σημείο, επειδή εξασφαλίζει μικρότερο κόστος απόσβεσης, άρα και μείωση του κόστους του ηλεκτρισμού που θα παράγεται από φυσικό αέριο. 

Ταυτόχρονα, ήταν πλέον ξεκάθαρο ότι αυτή ήταν και η τελευταία ευκαιρία της Κύπρου -από το 2022 η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤεπ), αποφάσισε να τερματίζει τη χρηματοδότηση νέων έργων για ορυκτά καύσιμα, μεταξύ αυτών και για φυσικό αέριο. Η ΔΕΦΑ εξασφάλισε προ ημερών συμφωνία χρηματοδότησης με €150 εκατ. του τερματικού, του οποίου ο θεμέλιος λίθος τίθεται την Πέμπτη στο Βασιλικό με πολύ ευνοϊκούς όρους και αυτή ήταν μια από τις τελευταίες, αν όχι η τελευταία, χρηματοδότηση που δίνει η ΕΤΕπ για τέτοια έργα. 

Έχουμε 25 μνηστήρες για προμήθεια

Με την τελετή θεμελίωσης την Πέμπτη στο Βασιλικό, ξεκινούν και τυπικά δύο διαδικασίες κατασκευαστικών έργων για την εξασφάλιση φυσικού αερίου. Οι κατασκευαστικές εργασίες που θα τρέχουν παράλληλα, είναι αυτές στο Βασιλικό για τις θαλάσσιες και χερσαίες υποδομές από την Κινεζο-Ελλαδική κοινοπραξία και στην Κίνα η μετατροπή του πλοίου μεταφοράς LNG σε πλοίο αποθήκευσης και αποϋγροποίησης LNG υπό νορβηγική εποπτεία.

Όμως, επίκεινται ακόμα δύο σημαντικές αποφάσεις της ΔΕΦΑ. Τις επόμενες μέρες, θα πρέπει να επιλέξει μεταξύ οκτώ διεθνούς εμβέλειας μνηστήρων, τον οίκο εμπειρογνωμόνων που θα αναλάβει την επίβλεψη της κατασκευής και διαχείρισης του τερματικού, όπως και μεταξύ των 25 διεθνούς εμβέλειας μνηστήρων, για την προμήθεια του υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG).