Η αποτυχία του OPEC και των λοιπών πετρελαιοπαραγωγών χωρών, συμπεριλαμβανομένης και της Ρωσίας, να συμφωνήσουν για τον περιορισμό της παγκόσμιας παραγωγής, ώστε να σταθεροποιηθούν οι αγορές πετρελαίου, σε συνδυασμό με τις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας του κορωνοϊού, έχει οδηγήσει στην κατακόρυφη πτώση των τιμών του αργού, η οποία είναι της τάξης του 50% από τις αρχές Μαρτίου. 

Λαμβάνοντας υπόψη ότι η πανδημία έχει δρόμο μπροστά της μέχρι να υποχωρήσει, όπως υποστηρίζουν οι ειδικοί, και εφόσον δεν υπάρξει άμεσα μία συμφωνία Ρωσίας- Σαουδικής Αραβίας, η πτωτική πορεία των τιμών του πετρελαίου αναμένεται να διατηρηθεί επί μακρόν, με ό,τι αυτό συνεπάγεται τόσο για το upstream όσο και για τις εξαγωγές και την εμπορία των πετρελαιοειδών σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην τελευταία τηλεφωνική επικοινωνία τους (01/04/2020), οι Πρόεδροι Ρωσίας και ΗΠΑ συμφώνησαν ότι η παρούσα κατάσταση δεν είναι προς το συμφέρον και των δύο χωρών, ωστόσο ο Αμερικανός Πρόεδρος Trump έχει δηλώσει ότι θα αναμειχθεί σε αυτόν τον πόλεμο τιμών μεταξύ Ρωσίας και Σαουδικής Αραβίας «όταν έρθει η κατάλληλη ώρα». Η Ρωσία φέρεται να προτείνει μία νέα συμφωνία στο πλαίσιο του OPEC, ώστε να αντιμετωπίσουν όλοι μαζί από κοινού την πτώση των τιμών του πετρελαίου και την κρίση στις αγορές εξαιτίας του κορωνοϊού. Μιλώντας στο Reuters, ο επικεφαλής του Ρωσικού Ταμείου Άμεσων Επενδύσεων (RDIF), Kirill Dimitriev, δήλωσε ότι είναι απαραίτητη η κοινή δράση για την ανασύσταση της παγκόσμιας οικονομίας, τονίζοντας ότι η Ρωσία βρίσκεται σε επικοινωνία με τη Σαουδική Αραβία και με άλλες χώρες. Φως στο τούνελ προς το παρόν πάντως δε φαίνεται, ενώ ενδεικτική είναι η εφιαλτική και ακραία πρόβλεψη της Goldman Sachs ότι η τιμή του Brent μπορεί να φτάσει στα 2 δολ/ βαρέλι.

Τα πρώτα «καμπανάκια» χτύπησαν στη διεθνή ενεργειακή αγορά. Η αμερικανική εταιρεία παραγωγής σχιστολιθικού πετρελαίου Whiting Petroleum είναι η πρώτη που υπέβαλε αίτημα υπαγωγής στο άρθρο 11 του Πτωχευτικού Δικαίου. Η Whiting Petroleum ήταν η μεγαλύτερη παραγωγός πετρελαίου στην περιοχή Bakken της Βόρειας Ντακότα και είδε την κεφαλαιοποίησή της να συρρικνώνεται στα 61.5 εκατ. δολάρια από 15 δισ. δολάρια το 2011. Οι διεθνείς οίκοι είχαν προβλέψει ότι οι μεσαίες αμερικανικές εταιρείες παραγωγής σχιστολιθικού πετρελαίου, οι οποίες φύτρωσαν σα μανιτάρια όταν ξεκίνησε η εκμετάλλευση των σχιστολιθικών πετρωμάτων στις ΗΠΑ, θα ήταν οι πρώτες που θα επλήγοντο από την κρίση. Οι μετοχές της BP σημειώνουν βουτιά 3.7%, μετά την ανακοίνωση της εταιρείας ότι τα αποτελέσματα του α΄ τριμήνου θα επιβαρυνθούν από την αδύναμη ζήτηση και τις χαμηλές τιμές του πετρελαίου. Η ΒΡ αναμένει απομείωση ύψους 1 δισ. δολαρίων για την εν λόγω περίοδο.  

Σε ό,τι αφορά τη ΝΑ Ευρώπη: Ο αντίκτυπος είναι αρκετά ορατός στις τοπικές αγορές ενέργειας της ΝΑ Ευρώπης, με ταχείες μειώσεις της κατανάλωσης πετρελαίου και φυσικού αερίου και πτώση των τιμών. Στο φαινόμενο αυτό βέβαια οφείλουμε να συνυπολογίσουμε και τον ήπιο φετινό χειμώνα. Απομένει να δούμε πόσο καιρό θα χρειαστεί για τις χώρες της ΝΑ Ευρώπης και τις παγκόσμιες οικονομίες, γενικά, να επιστρέψουν στις οικονομικές, χρηματοοικονομικές και αναπτυξιακές τους συνθήκες, πριν από την πανδημία του κορωνοϊού και πόσο ο ιός θα επηρεάσει τις παγκόσμιες και περιφερειακές αγορές ενέργειας βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.

Το κορυφαίο ενεργειακό γεγονός, το οποίο αναμένεται στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης και την Ιταλία φέτος είναι τα εγκαίνια και η έναρξη λειτουργίας του αγωγού ΤΑΡ, ο οποίος εντάσσεται στο σύστημα του Νοτίου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου της Ε.Ε. Στις 25/03/2020, ο Διευθύνων Σύμβουλος της κοινοπραξίας του ΤΑΡ για την Ιταλία ανακοίνωσε ότι η κατασκευή του ιταλικού τμήματος του αγωγού είναι στην τελική φάση, καθώς παρελήφθησαν οι σωλήνες και ξεκινά άμεσα η τοποθέτησή τους. Η κατασκευή σε Ελλάδα και Αλβανία έχει ήδη ολοκληρωθεί. Έτσι, αναμένουμε ότι τα πρώτα 10 δισ. κ.μ/ έτος από το κοίτασμα Shah Deniz θα ξεκινήσουν να διοχετεύονται προς ΝΑ Ευρώπη περί τα τέλη 2020- αρχές 2021. Ταυτόχρονα, σε φάση κατασκευής βρίσκεται και ο πρώτος διασυνδετήριος του ΤΑΡ στη ΝΑ Ευρώπη, ο IGB- Interconnector Greece- Bulgaria. Στις 24/03/2020, οι πρώτες σωλήνες έφτασαν στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης, οι οποίοι θα τοποθετηθούν στο ελληνικό τμήμα του αγωγού. Socar και Bulgargaz έχουν από χρόνια υπογράψει συμβόλαιο προμήθειας 2 δισ. κ.μ. από το Shah Deniz για τη λειτουργία του IGB, με δυνατότητα αναβάθμισης στα 5 δισ. κ.μ./ έτος σε δεύτερο χρόνο.

Τα μεγάλα ερωτηματικά έχουν αρχίσει να τίθενται επιτακτικά σχετικά με τη 2η Φάση λειτουργίας του Νοτίου Διαδρόμου, η οποία περιλαμβάνει την επέκταση της δυναμικότητας του ΤΑΡ από τα 10 στα 20 δισ. κ.μ/ έτος καθώς και την υλοποίηση και άλλων διασυνδετηρίων αγωγών στη ΝΑ Ευρώπη, πέραν του IGB, όπως του Θεσσαλονίκη- Γευγελή, του IBS- Interconnector Bulgaria- Serbia, του IBR- Interconnector Bulgaria- Romania και του IAP- Ionian Adriatic Pipeline. Έτσι, ο Νότιος Διάδρομος θα είναι ολοκληρωμένος και θα μπορέσει να πάρει σάρκα και οστά. Για τη λειτουργία όλων αυτών των διασυνδετηρίων, προκειμένου να εισαχθεί και έτερο, πλην Ρωσίας, φυσικό αέριο στις αγορές της ΝΑ Ευρώπης, απαιτείται αυξημένη παραγωγή από τα κοιτάσματα του Αζερμπαϊτζάν στην Κασπία, εκτός του Shah Deniz, η οποία υπό τις παρούσες δυσμενείς συνθήκες αναμένεται να επιβραδυνθεί σημαντικά. Ήδη, η ηγεσία της Socar σε μία λιτή δήλωσή της ενημέρωσε ότι οι προμήθειες φυσικού αερίου θα πρέπει να περικοπούν εξαιτίας των χαμηλών τιμών του πετρελαίου.

Όπως και στις λοιπές πετρελαιοπαραγωγές περιοχές του πλανήτη, έτσι και στο Αζερμπαϊτζάν η έρευνα και εξόρυξη αναμένεται να επιβραδυνθεί σημαντικά, ειδικά στα υποθαλάσσια κοιτάσματα. Γενικά, η πρόοδος της έρευνας και εξόρυξης στην Κασπία έχει δείξει ότι τα υποθαλάσσια κοιτάσματα βρίσκονται σε δύσκολους γεωλογικούς σχηματισμούς, η ανάπτυξη των οποίων απαιτεί χρόνο, προηγμένη τεχνολογία υποθαλάσσιων εξορύξεων και μεγάλα επενδυτικά σχήματα, γι’ αυτό και έχουν υπάρξει κατά καιρούς σημαντικές καθυστερήσεις. Οι υποθαλάσσιες γεωτρήσεις, ειδικά σε μεγάλα βάθη, καθώς και η ανάπτυξη των υποθαλασσίων κοιτασμάτων υπό καθεστώς PSA- Production Sharing Agreement απαιτούν φυσιολογικές έως υψηλές τιμές του πετρελαίου, σίγουρα άνω των 50-60 δολ/ βαρέλι, τιμές τις οποίες δεν αναμένεται να δούμε σχετικά σύντομα. Πέραν του Shah Deniz, τα δύο έτερα κοιτάσματα, στα οποία επαφίεται η προμήθεια της 2ης Φάσης του Νοτίου Διαδρόμου με φυσικό αέριο, είναι το Absheron, με εκτιμώμενα 350 δισ. κ.μ. και 45 εκατ. τόνους συμπυκνωμένου φυσικού αερίου και το Shafag- Asiman, με εκτιμώμενα 500 δισ. κ.μ. και 65 εκατ. τόνους συμπυκνωμένου φυσικού αερίου. Σε ό,τι αφορά το Absheron, η διαχειρίστρια εταιρεία Total έχει ανακοινώσει ότι έχει πραγματοποιήσει επιτυχή γεώτρηση στο βαθύτερο πηγάδι του κοιτάσματος και ότι η πρώτη παραγωγή από το Absheron είναι προγραμματισμένη για το 2021. Για το έτερο κοίτασμα Shafag- Asiman, η διαχειρίστρια ΒΡ έχει ανακοινώσει ότι θα πραγματοποιήσει τέσσερις γεωτρήσεις εντός του 2020, με συνολική χρηματοδότηση 28 δισεκ. δολαρίων για συνολική έρευνα και εξόρυξη στο Αζερμπαϊτζάν. Τόσο η BP όσο και η Socar έχουν εναποθέσεις τις ελπίδες τους στην ανάπτυξη του εν λόγω κοιτάσματος, ωστόσο θα πρέπει να πραγματοποιηθούν πρώτα οι γεωτρήσεις για να φανεί αν θα υπάρξει πραγματική ανακάλυψη φυσικού αερίου ή όχι. Η ανάπτυξη του Shafag- Asiman έχει ήδη καθυστερήσει σημαντικά. Η ΒΡ όλα αυτά τα χρόνια έριξε το βάρος στην ανάπτυξη του Shah Deniz, και δικαίως, ούτως ώστε να διασφαλιστεί η 1η Φάση της λειτουργίας του Νοτίου Διαδρόμου.  Για τη 2η Φάση, οι απαιτούμενες ποσότητες αναμένονται από το Shafag- Asiman. Μετά το Shah Deniz, το νέο κοίτασμα- σημαία του Αζερμπαϊτζάν για την επόμενη δεκαετία θα είναι το Shafag- Asiman.

Όλα αυτά προ κρίσης. Τώρα τα δεδομένα φαίνεται ότι αλλάζουν, με τις σταθερά χαμηλές τιμές του πετρελαίου, τη σημαντική απομείωση του προϋπολογισμού της ΒΡ και τη διαφαινόμενη περικοπή στις εξαγωγές φυσικού αερίου από πλευράς Μπακού, προκειμένου να ικανοποιούνται κατ’ αρχήν οι εγχώριες ανάγκες. Λαμβάνοντας υπόψη όλους αυτούς τους παράγοντες σωρευτικά, δε θα πρέπει να αναμένεται αύξηση της παραγωγής και της εξαγωγικής ικανότητας φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν, με αποτέλεσμα να μην καταστεί δυνατή η αποστολή επιπλέον ποσοτήτων προς Ευρώπη. Από τη στιγμή που η παραγωγή στην Κασπία θα πάει πίσω, αντιστοίχως και η κατασκευή και λειτουργία όλων αυτών των διασυνδετήριων αγωγών στη ΝΑ Ευρώπη τίθενται εν αμφιβόλω, οπωσδήποτε για το άμεσο μέλλον. Από την πρόβλεψη αυτή εξαιρείται ο IGB, οι ποσότητες για τον οποίο είναι ήδη εξασφαλισμένες.

Στη λίαν πιθανή περίπτωση που δεν ανευρεθούν σύντομα συμπληρωματικές ποσότητες φυσικού αερίου- και δεν αναμένεται κάτι τέτοιο από πλευράς Τουρκμενιστάν- η εύκολη και προφανής λύση για να διασωθεί η 2η Φάση του Νοτίου Διαδρόμου είναι το ρωσικό φυσικό αέριο. Το θέμα συζητείται ήδη εδώ και δύο τουλάχιστον χρόνια, από το 2018, μεταξύ Μόσχας και Μπακού, σε πλήρη γνώση και ενημέρωση των Βρυξελλών, καθώς οι καθυστερήσεις στην ανάπτυξη των λοιπών κοιτασμάτων στην Κασπία ήταν ήδη υπαρκτές και αναζητείται φόρμουλα για τη διοχέτευση φυσικού αερίου από τη GAZPROM, ούτως ώστε, τουλάχιστον, να μην ακυρωθεί η 2η Φάση του Νοτίου Διαδρόμου. Από νομικής πλευράς, μία τέτοια λύση είναι σύννομη, καθώς στη 2η Φάση δεν προβλέπεται η ρήτρα εξαίρεσης τρίτων μερών, με αποτέλεσμα να είναι δυνατή η διοχέτευση φυσικού αερίου από οποιαδήποτε πηγή προμήθειας στο Νότιο Διάδρομο και όχι μόνο από την Κασπία. Στην περίπτωση που συμβεί κάτι τέτοιο, καθίσταται ευνόητο βέβαια ότι θα πρόκειται ουσιαστικά για απεμπόληση της πολιτικής της Ε.Ε. για διαφοροποίηση της προμήθειας φυσικού αερίου από τη Ρωσία και για μείωση των ποσοτήτων ρωσικού φυσικού αερίου στην ευρωπαϊκή αγορά. Προς το παρόν, όλα είναι ρευστά και όλα θα εξαρτηθούν από την πορεία της πανδημίας του κορωνοϊού και τις διαπραγματεύσεις στον OPEC με τη Ρωσία για τις τιμές του πετρελαίου. Σε κάθε περίπτωση, βιώνουμε μία πρωτοφανή διπλή κρίση, από την οποία καμία χώρα και καμία οικονομία δε θα βγει αλώβητη. Από ό,τι φαίνεται ούτε και τα μεγάλα ενεργειακά έργα υποδομών.

* Ειδική επιστήμων για την ενέργεια, ΠΕΔΙΣ- Παν. Πελοποννήσου, Επισκέπτρια ερευνήτρια και διδάσκουσα