Σε δέκα ημέρες οι ηγέτες της Κύπρου, της Ελλάδας και του Ισραήλ θα πραγματοποιήσουν νέα τριμερή συνάντηση στην πόλη Μπερσέβα για να εξετάσουν την πορεία τής μεταξύ τους συνεργασίας. Μια συνεργασία που ξεκίνησε με κίνητρο την ανακάλυψη ενεργειακών αποθεμάτων στον βυθό της Ανατολικής Μεσογείου και επεκτάθηκε στο να μετατραπεί σε μίας μορφής στρατηγική συμμαχία. Το γεγονός ότι ήδη συζητούνται και αναμένεται διεύρυνση των συνεργασιών αυτών καταδεικνύει και την προοπτική που υπάρχει για το μέλλον. 

Τις εξελίξεις αυτές και τις συνεργασίες παρακολουθεί από κοντά ένας ακόμα σημαντικός παίκτης της Ανατολικής Μεσογείου, που επί του παρόντος μένει εκτός της όλης εξίσωσης. Η Τουρκία δεν έκρυψε το ενδιαφέρον για τα ενεργειακά αποθέματα της Ανατολικής Μεσογείου. Ενδιαφέρον που έχει να κάνει με τη στόχευσή της να καταστεί σημαντικός ενεργειακός κόμβος, αφήνοντας κατά μέρος τα όποια άλλα πολιτικά ζητήματα που επηρεάζουν τις εξελίξεις. 
Μια σειρά από κείμενα στα πλαίσια συζήτησης που προώθησε η δεξαμενή σκέψης Turkish Policy Quarterly, σε συνεργασία με το Ατλαντικό Συμβούλιο, επικεντρώνονται στα θέμα της ενέργειας και τη σημασία που έχει για την ευρύτερη περιοχή, παράλληλα με το πώς επηρεάζεται η ίδια η Τουρκία από όλες αυτές τις εξελίξεις. 
Η Δάφνη Αρσλάν σημειώνει πως «η Τουρκία είναι μια χώρα με ελάχιστες πηγές ορυκτού πλούτου». Γι’ αυτό χρειάζεται «να διασφαλίσει την προμήθεια» ενέργειας μέσα από έναν συνδυασμό εισαγωγών και τοπικής παραγωγής. Θεωρεί ότι εκ της θέσεώς της η Τουρκία αποτελεί «μια ιδανική και αναπτυσσόμενη αγορά για χώρες παραγωγούς και σε καλή θέση για αξιοποίηση πρόσφατων ανακαλύψεων φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειου», ακόμα και για την προώθηση σε διεθνείς αγορές υγροποιημένου φυσικού αερίου. 

Περαιτέρω αναφέρει πως «η στρατηγική θέση της Τουρκίας, ανάμεσα σε χώρες παραγωγούς στη Μέση Ανατολή και την Κασπία και την καταναλωτική αγορά της Ευρώπης, προσφέρει την προοπτική να λειτουργήσει ως γέφυρα και να συνεισφέρει στην ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια». 
Η Τουρκία, αναφέρει ο Αλπαρσλάν Μπαϊρακτάρ, σημείωσε μια σημαντική αλλαγή στην ενεργειακή της αγορά μεταξύ των ετών 2002 και 2017. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, σύμφωνα με τον υφυπουργό Ενέργειας και Φυσικών Πόρων της Τουρκίας, υπήρξε επικέντρωση στον καθορισμό πολιτικής και την προώθηση νομοθεσιών με αποτέλεσμα να γίνουν μεγάλα βήματα και αλλαγές στην αγορά. Προωθώντας παράλληλα και επενδύσεις στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. 
Η Τουρκία, μετά από 16 χρόνια, προχώρησε στη μετάβαση μιας νέας περιόδου μέσα από την Εθνική Πολιτική Ενέργειας και Ορυκτών (ΝΕΜΡ – National Energy and Mining Policy). Αυτή η πολιτική, σύμφωνα με τον Αλπαρσλάν Μπαϊρακτάρ, στηρίζεται πάνω σε τρεις πυλώνες: α) Ασφάλεια της προμήθειας, εξεύρεση και διασφάλιση αγορών. 

Μέσω του ΝΕΜΡ η Τουρκία στοχεύει στο να πετύχει ενεργειακή αυτονομία, ασφάλεια στην περιφερειακή προμήθεια και να διευκολύνει ισχυρότερες διεθνείς συμπράξεις. Αυτή η νέα εποχή στην ενεργειακή πολιτική, σύμφωνα με τον Αλ. Μπαϊρακτάρ, αναμένεται ότι θα ανεβάσει την Τουρκία από έναν ισχυρό περιφερειακό παίκτη που είναι σήμερα σε έναν παγκόσμιο.

Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (ΙΕΑ – International Energy Agency) εκτιμά ότι θα υπάρξει μια ταχύτερη ανάπτυξη στον τομέα της ενέργειας ανάμεσα στα κράτη μέλη του ΙΕΑ. Ο Αλπαρσλάν Μπαϊρακτάρ αναφέρει πως ο ΙΕΑ θεωρεί ότι τα ορυκτά καύσιμα θα συνεχίσουν να αποτελούν πρωτογενείς ενεργειακές πηγές παγκοσμίως μέχρι και το 2040 και σημειώνει πως αυτός ήταν κι από τους λόγους που η Τουρκία κινείται στις δικές της έρευνες. Η απόφαση της κυβέρνησης της Τουρκίας είναι η χώρα να προχωρήσει στις δικές της έρευνες. Το γεωτρύπανο «Φατίχ» ξεκίνησε από τον περασμένο Σεπτέμβρη έρευνες στη Μεσόγειο. Ένα δεύτερο σκάφος, ανέφερε ο Τούρκος υπουργός, προγραμματίζει να αρχίσει τις δικές του δραστηριότητες μέσα στους επόμενους μήνες. Επιπρόσθετα τα δύο ερευνητικά σκάφη «Μπαρμπαρός Χαϊρετίν Πασάς» και «Ορούντς Ρέι» θα συνεχίσουν τις έρευνες τους στη Μαύρη θάλασσα και τη Μεσόγειο. 

Αναφερόμενος στην Ανατολική Μεσόγειο σημείωσε ότι είναι μια περιοχή με προοπτική εάν λάβει κανείς υπόψη τις πρόσφατες ανακαλύψεις φυσικού αερίου και πετρελαίου. Τόνισε πως η εξεύρεση από την Τουρκία αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου θα ενισχύσουν την ενεργειακή ασφάλεια της χώρας του. Εάν δε καταφέρει να φτάσει σε σημαντικά αποθέματα τότε θα διαφοροποιηθούν τα δεδομένα της περιοχής. 

Σύμφωνα με τον Τούρκο αξιωματούχο «γινόμαστε μάρτυρες αλλαγής και δυναμικής στην αγορά φυσικού αερίου» καθώς μετά την επανάσταση του σχιστόλιθου στις ΗΠΑ «νέες έρευνες στη Μεσόγειο και άλλες περιοχές καθιστούν το φυσικό αέριο όχι μόνο άφθονο αλλά και ανταγωνιστικό» σ’ ό,τι αφορά την εμπορία και τις τιμές του. 

Ως προς τις επόμενες κινήσεις της Τουρκίας ο Αλπαρσλάν Μπαϊρακτάρ καταγράφει τρεις στοχεύσεις οι οποίες συνδέονται παράλληλα με σημαντικές επενδύσεις: 

1. Θα συνεχιστούν οι υπεράκτιες έρευνες για φυσικό αέριο και πετρέλαιο. Η Εταιρεία Τουρκικά Πετρέλαια (ΤΡΑΟ) θα καταστεί, στο εγγύς μέλλον, πιο δραστήρια σ’ ό,τι αφορά γεωτρήσεις. 

2. Μεγαλύτερη δραστηριότητα και διεθνείς συνεργασίες ανάμεσα σε βιομηχανίες παραγωγής.

3. Θα πρέπει να αναμένονται περισσότερες συνενώσεις και εξαγορές στο εγγύς μέλλον, καθώς ξένοι επενδυτές έλκονται από τα περιουσιακά στοιχεία που υπάρχουν σήμερα. 

Η Σάντρα Όουντκερκ, βοηθός υφυπουργός στο γραφείο Ενεργειακών Πηγών του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, υπογράμμισε πως οι ΗΠΑ υποστηρίζουν με θέρμη τον αξίας 40 δισεκατομμυρίων δολαρίων νότιο ενεργειακό διάδρομο, γνωστό ως Southern Gas Corridor ή SGC. Ένα μεγαλειώδες έργο για τη μεταφορά φυσικού αερίου από την Κασπία στην ευρωπαϊκή αγορά. Παρά το γεγονός ότι οι ΗΠΑ δεν έχουν άμεση επενδυτική εμπλοκή, σημειώνει, υποστηρίζουν το συγκεκριμένο έργο. 

Η Αμερικανίδα αξιωματούχος σημειώνει πως η σημασία του SGC εξαρτάται εν μέρει από τις προοπτικές που δημιουργούνται για την κάθε χώρα. Για το Αζερμπαϊτζάν και άλλους δυνητικούς προμηθευτές ο διάδρομος αυτός σημαίνει πρόσβαση στην τεράστια αγορά της Ευρώπης και δημιουργία προοπτικών για ένα σταθερό έσοδο μακροπρόθεσμα. Για τους καταναλωτές στην Τουρκία και την Ευρώπη ο διάδρομος ενισχύει μακροπρόθεσμα την ενεργειακή τους ασφάλεια. Διασφαλίζοντας την ίδια ώρα μείωση εξάρτησης από μια μόνο ενεργειακή πηγή. 

Φέρνει ως παράδειγμα τη Ρωσία η οποία κινείται προς δύο κατευθύνσεις για τη μεταφορά του δικού της φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Η μια κατεύθυνση είναι από τη Ρωσία προς τη Γερμανία μέσω της Βαλτικής, ο αγωγός NordStream. Η δεύτερη κατεύθυνση είναι από τη Ρωσία προς την Ευρώπη μέσω Μαύρης Θάλασσας και Τουρκίας, ο αγωγός TurkStream. 

Εκτίμηση της Σάντρα Όουντκερκ είναι πως αυτά τα δύο έργα μπορούν να διατηρήσουν αλλά και να επεκτείνουν την ήδη υφιστάμενη κυριαρχία της Ρωσίας στις ενεργειακές αγορές της Ευρώπης. Η ρωσική κυβέρνηση, πρόσθεσε, χρησιμοποίησε κατ’ επανάληψη την Gazprom για να πετύχει τους γεωπολιτικούς της στόχους. 

Δεν είναι τυχαίο που «λαμβάνοντας υπόψη ότι [η Ρωσία] χρησιμοποιεί την ενέργεια ως πολιτικό όπλο» οι ΗΠΑ πιστεύουν ότι η Ευρώπη «θα πρέπει οπωσδήποτε να διαφοροποιήσει την ενεργειακή της προμήθεια προκειμένου να μπορεί να αντιδρά αποτελεσματικά σε πιθανές επιπλοκές από την παράδοση φυσικού αερίου από τη Ρωσία».

Καταλύτης για Συνεργασίες

Στην Ουάσιγκτον υπάρχει η εκτίμηση ότι η ενέργεια μπορεί να αποβεί καταλύτης για συνεργασία ανάμεσα σε αντιμαχόμενους και αντιπάλους σε περιοχές όπως είναι η Ανατολική Μεσόγειος. Η Αμερικανίδα αξιωματούχος σημειώνει ως παράδειγμα την Αίγυπτο και το Ισραήλ οι οποίες λόγω φυσικού αερίου έχουν επαναπροσδιορίσει τις περιφερειακές τους σχέσεις, με τις κυβερνήσεις τους να ψάχνουν συνεχώς για συνεργασίες. Γι’ αυτό και εκφράζεται η ελπίδα ότι οι πρόσφατες ανακαλύψεις θα συμβάλουν ακόμα περισσότερο στην αλλαγή του κλίματος στην Ανατολική Μεσόγειο. Κάτι που για να επιτευχθεί θα χρειαστεί πρώτα και κύρια πολιτική συνεργασία

Και η άλλη όψη του νομίσματος

Μονίμως γίνεται επίκληση ότι μπορεί η ενέργεια να καταστεί πηγή ειρήνης και συνεργασίας ανάμεσα στις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου. Ως πηγή συνεργασίας, υπό αυστηρά εμπορικούς και οικονομικούς όρους, αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη συμμετοχή όλων των παικτών της περιοχής. Πέραν αυτού, πολύ δύσκολα επιτυγχάνεται αυτό που λέγεται από πάρα πολλούς πολιτικούς στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη αλλά και στην περιοχή μας. 

Η Μπρέντα Σιάφφερ, του Ατλαντικού Συμβουλίου, έχει αντίθετη άποψη απ’ αυτήν που εκφράζουν οι πολιτικοί. Θεωρεί πως «οι ανακαλύψεις φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο δεν είναι πιθανό να προωθήσουν την ειρήνη ανάμεσα στους πρωταγωνιστές της περιοχής». Ωστόσο, λέει, το εμπόριο αερίου ανάμεσα στα κράτη της περιοχής μπορεί να συμβάλει στην εσωτερική ευημερία διασφαλίζοντας τη σταθερότητα. 

Γνωστή και χιλιοειπωμένη φράση «να καταστούμε ένας ενεργειακός κόμβος». Η άποψη της Μπρέντα Σιάφφερ ενδεχομένως να προσγειώσει πολλούς στην πραγματικότητα: «Πολλά από τα κράτη της Ανατολικής Μεσογείου –συμπεριλαμβανομένων της Τουρκίας, της Αιγύπτου και της Κύπρου– έχουν διακηρύξει τη φιλοδοξία τους να λειτουργήσουν ως κόμβοι στην περιοχή. Είναι δύσκολο να γίνει κατανοητό γιατί επικρατεί αυτή η επιθυμία ανάμεσα στα κράτη της περιοχής». Περαιτέρω υπογραμμίζει πως στην καλύτερη των περιπτώσεων αυτό που θα προκύψει είναι κάποια από τα κράτη να μετατραπούν σε διαμετακομιστικά κέντρα. 

Φέρνει ως παράδειγμα την Τουρκία η οποία σήμερα αποτελεί σημαντικό ενεργειακό διαμετακομιστή, καθώς βρίσκεται μεταξύ σημαντικών ενεργειακών πηγών και μιας μεγάλης αγοράς στην Ευρώπη. «Οι προοπτικές η Τουρκία να γίνει κόμβος είναι ελάχιστες και, αν ακόμα επιτευχθεί, δεν θα αποφέρει μεγαλύτερη γεωπολιτική αξία απ’ ό,τι έχει σήμερα, ως κύριος διαμετακομιστής φυσικού αερίου» προσθέτει η Σιάφφερ. 

Προχωρώντας ένα βήμα πιο πέρα υποδεικνύει σ’ όσους πιστεύουν ότι το φυσικό αέριο θα λύσει τα προβλήματα της περιοχής αλλά και της Κύπρου πως «μέχρι σήμερα δεν υπάρχει διεθνώς έστω και μια περίπτωση «αγωγού ειρήνης», όπου το δέλεαρ της ενέργειας να λειτουργήσει για την επίλυση συγκρούσεων». Και καταλήγει διαμηνύοντας πως στην καλύτερη των περιπτώσεων το φυσικό αέριο μπορεί να λειτουργήσει ως πηγή ενέργειας προς άλλες κατευθύνσεις όπως οι μονάδες αφαλάτωσης για να προσφέρει νερό στους λαούς της περιοχής και να αποτρέψει μια ακόμα εστία συγκρούσεων.

(του Ανδρέα Πιμπίσιη, Φιλελεύθερος)