Η υπογραφή, στις 19 Σεπτεμβρίου, της Διακυβερνητικής Συμφωνίας για την κατασκευή αγωγού φυσικού αερίου μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και της Αιγύπτου αποτελεί ένα θετικό ορόσημο τόσο για την προσπάθεια της Λευκωσίας να αναδειχθεί σε εξαγωγό αερίου προς την Ευρώπη όσο και για τη δυναμική εμβάθυνσης των τριμερών γεωπολιτικών συνεργασιών που ξεκίνησαν με επίκεντρο τη ρήξη Τουρκίας-Ισραήλ και την ανακάλυψη κοιτασμάτων φυσικού αερίου στη Ν.Α. Μεσόγειο πριν από περίπου μια δεκαετία.
Είναι η πρώτη φορά που κράτος-μέλος της Ε.Ε. υπογράφει μια συμφωνία που προβλέπει τη φυσική του διασύνδεση με το ενεργειακό σύστημα μιας χώρας της Μέσης Ανατολής και μάλιστα με εξαγωγική κατεύθυνση, παρά το γεγονός ότι η Αίγυπτος έχει ήδη αρχίσει να επανέρχεται σε ρόλο εξαγωγού ΥΦΑ (Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου) μετά από την ανακάλυψη του πεδίου Ζόρ το 2015 και την ταχύτατη άνοδο της εγχώριας παραγωγής που εκμηδένισε στις αρχές του 2018 κάθε συμβόλαιο εξαγωγής.
Είναι αξιοσημείωτο ότι την προηγούμενη εβδομάδα από την υπογραφή της διακυβερνητικής με την Κύπρο, το Κάιρο διέρρευσε στον τύπο την απόφαση του να επιτρέψει την επαναχρησιμοποίηση του τερματικού υγροποίησης στη Damietta από την ΕΝΙ για μικρές αρχικά ποσότητες εξαγωγής ΥΦΑ από την πλεονάζουσα παραγωγή του Ζόρ, η οποία έχει διπλασιασθεί μέσα σε μόλις ένα χρόνο.
Η Αίγυπτος μέσα από αυτή τη συμφωνία υπογραμμίζει το ρόλο της ως διαμετακομιστικό κέντρο ενέργειας προς την Ε.Ε καθώς μέρος των ποσοτήτων του κυπριακού αερίου που θα μεταφέρεται με αγωγό προς το τερματικό υγροποίησης στο Idku θα καταλήγει πιθανότατα στην Ευρώπη. Αυτό ωστόσο δεν θα προκύψει ως απόρροια πολιτικού ελέγχου από την πλευρά της Λευκωσίας όπως έχει εσφαλμένα ειπωθεί.
Η Κυπριακή Δημοκρατία θα πουλάει στις εταιρίες που θα υγροποιούν και θα πωλούν ως ΥΦΑ το αέριο του πεδίου «Αφροδίτη» πάνω στην πλατφόρμα παραγωγής του. Από αυτό το γεωγραφικό σημείο και μετά ουδέν έλεγχο έχει επί των εμπορικών επιλογών των εταιριών. Μόνο ένας αγωγός αερίου που θα καταλήγει στην Ε.Ε. όπως ο East Med θα «διασφαλίσει» ότι το διοχετευόμενο αέριο από την Ν.Α.Μεσόγειο θα καταλήξει όντως στις ευρωπαϊκές αγορές. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι κατά την περίοδο λειτουργίας των αιγυπτιακών τερματικών υγροποίησης έως και το 2010 περίπου οι μισές μόνο ποσότητες του αερίου που υγροποιείτο εκεί κατέληγε τελικά στην Ευρώπη.
Η Διακυβερνητική συμφωνία περιγράφει το νομικό και ρυθμιστικό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινηθούν οι εμπορικές εταιρίες που θα αναλάβουν την κατασκευή και εκμετάλλευση του αγωγού για τον οποίον ακόμη δεν υπάρχουν ακριβή τεχνικά χαρακτηριστικά και μόνο ένας κατά προσέγγιση προϋπολογισμός. Τα δύο κράτη μπορεί να συμμετάσχουν στο κόστος κατασκευής αλλά θα είναι οι μικρότεροι μέτοχοι της εταιρίας ειδικού σκοπού που θα συσταθεί για την υλοποίηση του. Είναι λογικό οι εταιρίες που θα επωφεληθούν άμεσα από την πώληση και την αγορά του αερίου να σηκώσουν και το μεγαλύτερο μέρος του κόστους κατασκευής του αγωγού και κάπου εδώ αρχίζουν οι «παραδοξότητες» της όλης συμφωνίας που μπορεί να περιπλέξουν την πορεία υλοποίησης του έργου.
Η διακυβερνητική συμφωνία δεν είναι η αρχή του τέλους στην πορεία εξαγωγής του κυπριακού αερίου και ίσως να μην αποτελέσει ούτε το τέλος της αρχής, εάν δεν συνοδευθεί σύντομα από την εμπορική συμφωνία για την αγορά του αερίου της Αφροδίτης από τις εταιρίες που ελέγχουν την υγροποιητική δυναμικότητα στο Idku. Τι συμβαίνει όμως όταν η εταιρία που ελέγχει το μεγαλύτερο μέρος της υγροποιητικής δυναμικότητας στο Idku (Shell) είναι και ο μεγαλύτερος παραγωγός/πωλητής (Shell) του αερίου που θα πουλιέται στο Idku; Τι συμβαίνει όταν αυτή η εταιρία θα είναι ο ρυθμιστής του κόστους μεταφοράς αερίου μέσω του αγωγού που η ίδια θα συν-κατασκευάσει;
Αν νομίσατε ότι κάπου εδώ τελειώνουν οι παραδοξότητες της συγκεκριμένης ιστορίας κάνετε λάθος. Την ίδια ώρα που η Shell, βρίσκεται, κατόπιν επιλογών της κυπριακής κυβέρνησης, στην ταυτόχρονη προνομιακή θέση του πωλητή, κομιστή και αγοραστή αερίου από την Αφροδίτη, ηγείται της προσπάθειας των εταιριών που θα παράγουν το φυσικό αέριο να ανατρέψουν υπέρ τους τα ποσοστά κατανομής της αρχικής συμφωνίας διαμερισμού κερδών που υπέγραψε η Noble με τη Λευκωσία το 2008. Η συμφωνία αυτή παρά τα πολλά της κενά και ορισμένες μεγάλες εγγενείς αδυναμίες που επέτρεπε στις εταιρίες να παραβιάζουν τα χρονοδιαγράμματα τους καθυστερώντας «ατιμώρητα» όλο το έργο είχε και ένα καλό: έδινε το 65% των εσόδων στην ΚΔ και μόνο το 35% στις εταιρίες.
Τον περασμένο Ιούλιο η κοινοπραξία των Shell, Noble, Delek απαίτησε την ανατροπή αυτών των ποσοστών σε βάρος της Κυπριακής Δημοκρατίας απειλώντας σε διαφορετική περίπτωση με δικαστική προσφυγή που θα ναρκοθετήσει τις προοπτικές του έργου. Η κυβέρνηση Αναστασιάδη έχει χάσει πολλά χρόνια ήδη αλλά δεν μπορεί να αποδεχθεί την εξευτελιστική αντιστροφή των ποσοστών κέρδους τα οποία μεταφράζονται σε απώλειες δημοσίων εσόδων πολλών δις δολαρίων σε βάθος 18ετίας, καθώς αυτή θα είναι η διάρκεια του συμβολαίου πώλησης αερίου προς το αιγυπτιακό τερματικό. Η Λευκωσία βρίσκεται εν ολίγοις (και πάλι) με το πιστόλι στον κρόταφο με ορατό το ενδεχόμενο «κουρέματος» δυνητικών εσόδων τουλάχιστον 2,5 δις ευρώ από τα αρχικά υπολογιζόμενα έσοδα, ποσό ανάλογο με το 12,5% του ΑΕΠ της χώρας.
Αυτό δυστυχώς δεν είναι το χειρότερο σενάριο. Το χειρότερο και πιθανό σενάριο είναι να παραμείνει η Αφροδίτη στον «πάτο της θάλασσας» και το αέριο να μην αναπτυχθεί. Μια ακόμη ανακάλυψη αερίου και το Κάιρο μπορεί θα ξαναγίνει πλήρως εξαγωγικό κλείνοντας το παράθυρο της εμπορικής ευκαιρίας για την Κύπρο (και ως ένα βαθμό το Ισραήλ) που άνοιξε το 2015 όταν και τα δύο τερματικά υγροποίησης έπαψαν να λειτουργούν. Οι εταιρίες το γνωρίζουν και ποντάρουν ότι η Λευκωσία έχει να χάσει περισσότερα από τις ίδιες από τη μη-ανάπτυξη του πεδίου καθώς η Shell έχει τεράστια κοιτάσματα σε όλο τον κόσμο, ενώ οι Noble & Delek μπορούν κάλλιστα να επικεντρωθούν στην εξαγωγή αερίου προς την Αίγυπτο από το Ταμάρ και το Λεβιαθάν και έχουν αρχίσει ήδη να το κάνουν από τον περασμένο Φεβρουάριο στοχεύοντας το τερματικό της Damietta.
Την περασμένη εβδομάδα οι δύο εταιρίες αγόρασαν το 40% του αγωγού EMG (East Mediterranean Gas) από το οποίο εξαγόταν αέριο από την Αίγυπτο στο Ισραήλ έως το 2012 ξεκλειδώνοντας την υλοποίηση της εμπορικής συμφωνίας που υπέγραψαν με την Dolphinous το Φεβρουάριο του 2018. Αυτό σημαίνει ότι θα φτάσει ισραηλινό αέριο στην Αίγυπτο και τη Damietta μέσα στο 2019. Ακόμη και εάν πάνε όλα για τη Λευκωσία στην πολύ δύσκολη διαπραγμάτευση που έχει εμπλακεί με τις εταιρίες του τεμαχίου 12 κυπριακό αέριο στην Αίγυπτο δεν μπορεί να αναμένετε πριν από τα τέλη του 2022.
Σαν να μην έφτανε αυτό ένα σημαντικό ποσοστό του κοιτάσματος Αφροδίτη διεκδικείται από το Ισραήλ ως μεθοριακό καθώς μέρος του πεδίου περνάει στην ισραηλινή πλευρά της ΑΟΖ. Αυτό αποτελεί μια χρονίζουσα διαφορά που υποβόσκει από το 2013 αλλά επανήλθε στην επιφάνεια πριν από μερικούς μήνες. Ενδεχόμενη μη-λύση του, και μάλιστα ταυτόχρονα με την αναδιαπραγμάτευση του συμβολαίου του 2008 μπορεί να τινάξει την εμπορική συμφωνία στο αέρα καθιστώντας τη διακυβερνητική συμφωνία «κενό γράμμα». Η Λευκωσία έχει δώσει στον εαυτό της μέχρι το Δεκέμβριο για να αναδιαπραγματευθεί τη συμφωνία του 2008, να υπογράψει την εμπορική συμφωνία πώλησης με τους διαχειριστές του Idku και να τα «βρει» οριστικά με το Ισραήλ. Ίδωμεν…Ο δρόμος προς την Αίγυπτο μόνο στρωμένος με ροδοπέταλα δεν είναι…