Εμβληματική πρωτοβουλία αποτελεί για το ΥΠΕΝ η προώθηση των Ενεργειακών Κοινοτήτων, καθώς θεωρεί ότι μέσω αυτών μπορεί να προωθήσει ένα διττό στόχο: αφενός την ενίσχυση της διείσδυσης των ΑΠΕ στα πλαίσια της πολιτικής για την ενεργειακή μετάβαση προς ένα ενεργειακό σύστημα με μικρότερο βαθμό εξάρτησης από τον άνθρακα, αφετέρου την ενίσχυση ενός νέου, τρίτου πυλώνα ανάπτυξης οικονομικής δραστηριότητας, το συνεταιριστικό. Υπό την έννοια αυτή, οι Ενεργειακές Κοινότητες αποτελούν μια πρωτοβουλία στην οποία η κυβέρνηση θεωρεί ότι αποτυπώνεται με χαρακτηριστικό τρόπο το μοντέλο για την παραγωγική ανασυγκρότηση της οικονομίας που επιδιώκει να προωθήσει.

Σε αυτούς, άλλωστε, τους πυλώνες εστίασε και η εκδήλωση για τις Ενεργειακές Κοινότητες που διοργάνωσε το ΥΠΕΝ το Σάββατο 9 Σεπτεμβρίου στα πλαίσια της ΔΕΘ.

Στο σκεπτικό του ΥΠΕΝ, οι Ενεργειακές Κοινότητες (ΕΚΟΙΝ) αποτελούν «εργαλεία» που μέσω της δράσης τους μπορούν να πετύχουν την ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών, την προώθηση ενός μοντέλου αποκεντρωμένης παραγωγής ενέργειας και κατά συνέπεια τον εκδημοκρατισμό του ενεργειακού συστήματος. Έτσι, οι ΕΚΟΙΝ αποτελούν μέρος των σχεδιασμών του ΥΠΕΝ για μια ανάπτυξη που θα είναι βιώσιμη, λαμβάνοντας υπόψη όλους τους κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς και οικονομικούς όρους.

Σύμφωνα με την αντίληψη που τροφοδότησε την επεξεργασία της πρωτοβουλίας του ΥΠΕΝ για τις ΕΚΟΙΝ, η ενεργειακή μετάβαση σε μορφές  καθαρής ενέργειας αποτελεί μία αναγκαιότητα, η οποία παράλληλα δημιουργεί  ένα σημαντικό παράθυρο ευκαιρίας. Αφενός η ενεργειακή μετάβαση αποτελεί μία αναγκαιότητα που απορρέει από την αναγνώριση του φαινόμενου της κλιματικής αλλαγής και αντίστοιχα τις δεσμεύσεις της Ελλάδας, που απορρέουν από τις Ευρωπαϊκές οδηγίες και τη Συμφωνία των Παρισίων, για την αντιμετώπισή του φαινομένου. Αφετέρου η ενεργειακή μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας συνιστά μια μία σημαντική ευκαιρία για τον εκδημοκρατισμό του ενεργειακού σχεδιασμού και την ταυτόχρονη δημιουργία βιώσιμων θέσεων εργασίας, στον ενεργειακό τομέα.

Η πρωτοβουλία του ΥΠΕΝ για τις Ενεργειακές Κοινότητες

Για πρώτη φορά με το σχέδιο νόμου για τις Ενεργειακές Κοινότητες, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας εισάγει την ενεργειακή δημοκρατία, δίνοντας τη δυνατότητα στους πολίτες, τους τοπικούς φορείς, όπως οι δήμοι και οι περιφέρειες και σε μικρές και μεσαίες τοπικές επιχειρήσεις να συμμετάσχουν στην ενεργειακή μετάβαση και τον ενεργειακό σχεδιασμό, μέσω της άμεσης ενεργής εμπλοκής τους σε ενεργειακά εγχειρήματα, με προτεραιότητα στα εγχειρήματα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και εξοικονόμησης που συνεπάγονται ήπιες περιβαλλοντικές παρεμβάσεις. Με αυτό τον τρόπο οι πολίτες και οι υπόλοιποι τοπικοί φορείς αποκτούν διττό ρόλο ως καταναλωτές και ως παραγωγοί ενέργειας (prosumers). Η προϋπόθεση δημιουργίας συνεργιών και συνεργασιών μεταξύ διαφόρων τοπικών φορέων, στο πλαίσιο των Ενεργειακών Κοινοτήτων, έχει  ως απώτερο στόχο τη δημιουργία κοινωνικών συναινέσεων, καθώς και την ενίσχυση της κοινωνικής αποδοχής των έργων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Η δημιουργία ενός αυστηρού θεσμικού πλαισίου σε συμφωνία με τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες, είναι εκ των ων ουκ άνευ για τη διασφάλιση της λειτουργίας των Ενεργειακών Κοινοτήτων σε συνθήκες απόλυτης διαφάνειας.

Τρεις άξονες πολιτικής

Ο πολιτικός σχεδιασμός του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, για τις Ενεργειακές Κοινότητες βασίζεται στους εξής κεντρικούς άξονες: Διακυβέρνηση-εκδημοκρατισμός, ενίσχυση τοπικότητας, ενίσχυση συνεργιών-συμπράξεων.

1.Κυβερνησιμότητα

Η παρούσα κυβέρνηση και η πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΝ, επιλέγει να θέσει το ζήτημα της διακυβέρνησης (governance) στη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας, το οποίο αποτελεί ένα κεντρικό σημείο του εθνικού ενεργειακού σχεδιασμού. Η συμμετοχή των πολιτών, των τοπικών φορέων όσο και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των ενδιαφερομένων που είχαν παραδοσιακά αποκλειστεί από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων στη διαδικασία της ενεργειακής μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας αποτελεί πολιτική επιλογή.

2.Ανάδειξη και ενίσχυση της τοπικότητας

Το στοιχείο της τοπικότητας είναι κεντρικό στο σχεδιασμό των Ενεργειακών Κοινοτήτων καθώς βασική επιδίωξη του νομοσχεδίου είναι η παραγωγή προστιθέμενης αξίας από ίδιες τις τοπικές κοινωνίες για τις τοπικές κοινωνίες. Πιο συγκεκριμένα, ενδυναμώνεται ο ρόλος των τοπικών φορέων στον τοπικό ενεργειακό σχεδιασμό, ώστε να συμπεριλάβει τη δική τους «φωνή». Μέσω του τοπικού ενεργειακού σχεδιασμού, τα προτεινόμενα έργα επιτυγχάνουν να λαμβάνουν υπόψη τις τοπικές ανάγκες και ιδιαιτερότητες και ακόμη δημιουργούν χώρο για την έναρξη διαλόγου μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων, άρα ενισχύουν την κοινωνική συνοχή.

3.Ενίσχυση συνεργιών-συμπράξεων

Ο τρίτος άξονας υπογραμμίζει τη δυναμική και τα πλεονεκτήματα της δημιουργίας συνεργιών και συμπράξεων μεταξύ διαφόρων φορέων με κοινή πάντα συνισταμένη το στοιχείο της εντοπιότητας. Το κατατεθέν νομοσχέδιο επιδιώκει να ενισχύσει τη συνεργασία μεταξύ των πολιτών, των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης και  μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων στον ενεργειακό τομέα. Στο πλαίσιο αυτό η διασφάλιση της ισότητας μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων είναι καίριας σημασίας, ώστε όλοι να έχουν ίσο δικαίωμα στη λήψη αποφάσεων μέσα στην Ενεργειακή Κοινότητα. Για αυτό το λόγο προβλέπεται σε κάθε μέλος να αντιστοιχεί μία ψήφος ανεξαρτήτως του συνεταιριστικού μεριδίου που αυτό κατέχει. Τέλος το όφελος που μπορεί να προκύψει μέσω αυτών των συμπράξεων δεν περιορίζεται στο όφελος των συμβαλλόμενων, αλλά επεκτείνεται στην τοπική κοινωνία με τη δημιουργία βιώσιμων θέσεων εργασίας.

Νομοσχέδιο Ενεργειακών Κοινοτήτων

Η Ενεργειακές Κοινότητες (ΕΚΟΙΝ) είναι αστικοί συνεταιρισμοί με αποκλειστικό σκοπό την προώθηση της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας και καινοτομίας στον ενεργειακό τομέα, την αντιμετώπιση της ενεργειακής ένδειας και την προαγωγή της ενεργειακής αειφορίας, την παραγωγή, αποθήκευση, ιδιοκατανάλωση, διανομή και προμήθεια ενέργειας, την ενίσχυση της ενεργειακής αυτάρκειας/ασφάλειας σε νησιωτικούς δήμους, καθώς και τη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας στην τελική χρήση σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.

Βασικές δραστηριότητες των ΕΚΟΙΝ

Οι Ενεργειακές Κοινότητες δραστηριοποιούνται στους τομείς των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, της Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού και Θερμότητας Υψηλής Απόδοσης, της ορθολογικής χρήσης ενέργειας, της ενεργειακής αποδοτικότητας, των βιώσιμων χερσαίων μεταφορών, της διαχείρισης της ζήτησης και της παραγωγής, διανομής και προμήθειας ενέργειας σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.

Ειδικότερα, έχουν δικαίωμα να ασκούν τις κάτωθι δραστηριότητες:

• Παραγωγή, αποθήκευση, ιδιοκατανάλωση ή πώληση  ηλεκτρικής ή θερμικής ή ψυκτικής ενέργειας από σταθμούς Α.Π.Ε. και Σ.Η.Θ.Υ.Α.
• Παραγωγή, Διανομή και προμήθεια θερμικής ή ψυκτικής ενέργειας
• Προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας ή φυσικού αερίου προς Τελικούς Πελάτες
• Διαχείριση πρώτης ύλης για την παραγωγή ενέργειας από βιομάζα ή βιορευστά ή βιοαέριο
• Προμήθεια για τα μέλη της ενεργειακών προϊόντων, ηλεκτροκίνητων οχημάτων και οχημάτων εναλλακτικών καυσίμων.
• Ανάπτυξη, διαχείριση και εκμετάλλευση υποδομών εναλλακτικών καυσίμων και οχημάτων εναλλακτικών καυσίμων
• Εγκατάσταση και λειτουργία μονάδων αφαλάτωσης νερού με χρήση Α.Π.Ε. εντός της περιφέρειας που βρίσκεται η έδρα της Ε.Κοιν.

Ακόμη δυνητικά μπορούν να ασκούν:

• Διαχείριση ή συμμετοχή σε προγράμματα χρηματοδοτούμενα από εθνικούς πόρους ή πόρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης
• Παροχή συμβουλών για τη διαχείριση ή συμμετοχή των μελών της σε προγράμματα χρηματοδοτούμενα
• Παροχή ενεργειακών υπηρεσιών.
• Ενημέρωση, εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο για θέματα ενεργειακής αειφορίας.
• Δράσεις για την αντιμετώπιση της ενεργειακής ένδειας σε ευάλωτους καταναλωτές ή πολίτες κάτω από τα όρια της φτώχειας, ανεξάρτητα αν είναι μέλη της ενεργειακής κοινότητας, όπως ενδεικτικά παροχή ή συμψηφισμός ενέργειας, ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών ή άλλα μέτρα που μειώνουν την κατανάλωση της ενέργειας στις κατοικίες των πολιτών αυτών.

Αναμένεται ότι αποτέλεσμα των Ενεργειακών Κοινοτήτων θα είναι η μείωση των τιμολογίων, η περαιτέρω διείσδυση των ΑΠΕ καθώς και η αξιοποίηση  των διαθέσιμων εργαλείων της ενεργειακής αγοράς, όπως, για παράδειγμα, ο συμψηφισμός ενέργειας (netmetering), ο εικονικός συμψηφισμός ενέργειας (virtualnetmetering) και οι Έξυπνοι Μετρητές (SmartMeters).

Ποιοι μπορούν να συμμετάσχουν σε ΕΚΟΙΝ

Δικαίωμα συμμετοχής στις Ενεργειακές Κοινότητες έχουν φυσικά πρόσωπα με πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα, νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου ή νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου, Ο.Τ.Α. α΄ βαθμού της ίδιας περιφερειακής ενότητας εντός της οποίας βρίσκεται η έδρα της ΕΚΟΙΝ ή επιχειρήσεις αυτών και Ο.Τ.Α. β΄ βαθμού εντός των διοικητικών ορίων των οποίων βρίσκεται η έδρα της ΕΚΟΙΝ

Κριτήρια εντοπιότητας

Τουλάχιστον το 51% των μελών πρέπει να σχετίζονται με τον τόπο στον οποίο βρίσκεται η έδρα της Ε.Κοιν., και συγκεκριμένα τα φυσικά πρόσωπα – μέλη να έχουν πλήρη ή ψιλή κυριότητα ή επικαρπία σε ακίνητο το οποίο βρίσκεται εντός της περιφερειακής ενότητας της έδρας της Ε.Κοιν. ή να είναι δημότες δήμου της περιφερειακής ενότητας αυτής και τα νομικά πρόσωπα μέλη να έχουν την έδρα τους εντός της περιφερειακής ενότητας της έδρας της Ε.Κοιν.

Οι ΕΚΟΙΝ έχουν μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα

Ο ελάχιστος αριθμός μελών των ΕΚΟΙΝ είναι:

• 5 στην περίπτωση που τα μέλη είναι νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου εκτός των Ο.Τ.Α ή νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου ή φυσικά πρόσωπα
• 3 στην περίπτωση που τα μέλη είναι μόνο Ο.Τ.Α. ή 2 στην περίπτωση Ο.Τ.Α. νησιωτικών περιοχών
• 3 στην περίπτωση που τα μέλη είναι νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου ή φυσικά πρόσωπα, εκ των οποίων τα δύο (2) τουλάχιστον να είναι Ο.Τ.Α.

Όσον αφορά τη διάθεση των κερδών, αυτά δεν διανέμονται στα μέλη, αλλά παραμένουν στην ΕΚΟΙΝ υπό τη μορφή αποθεματικών και διατίθενται για τους σκοπούς της με απόφαση της γενικής συνέλευσης.

Εξαίρεση οι ΕΚΟΙΝ κερδοσκοπικού χαρακτήρα

Οι ΕΚΟΙΝ δύνανται να έχουν κερδοσκοπικό χαρακτήρα κατ’ εξαίρεση και μόνο σε περίπτωση που συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις:

• τα μέλη της ΕΚΟΙΝ είναι τουλάχιστον δεκαπέντε (15)
• δέκα (10) προκειμένου για ΕΚΟΙΝ με έδρα σε νησιωτικό δήμο

καθώς και εάν το 50% συν ένα εξ αυτών είναι φυσικά πρόσωπα.

Σε αυτή την περίπτωση το υπόλοιπο των καθαρών κερδών μετά την αφαίρεση των αποθεματικών διανέμεται στα μέλη.

Συνεταιριστικές μερίδες

Για όλες τις ΕΚΟΙΝ ισχύει ότι πέραν της υποχρεωτικής συνεταιριστικής μερίδας, κάθε μέλος μπορεί να κατέχει και μία ή περισσότερες προαιρετικές συνεταιριστικές μερίδες, με ανώτατο όριο συμμετοχής του στο συνεταιριστικό κεφάλαιο το 20%. Μόνη εξαίρεση αποτελούν οι Ο.Τ.Α. που μπορούν να συμμετέχουν στο συνεταιριστικό κεφάλαιο με ανώτατο όριο το 40%. Όσον αφορά τη μεταβίβαση συνεταιριστικής μερίδας σε μέλος ή σε τρίτο πρόσωπο γίνεται μόνο ύστερα από συναίνεση του διοικητικού συμβουλίου.

Οικονομικά Κίνητρα και Μέτρα Στήριξης των ΕΚΟΙΝ

• Σταθεροποίηση συντελεστή φορολογίας για πέντε (5) έτη, και για δέκα (10) έτη για ΕΚΟΙΝ σε μικρά νησιά
• Δυνατότητα Συμμετοχής  σε προγράμματα του Αναπτυξιακού Νόμου

• Κίνητρα για σταθμούς ΑΠΕ και ΣΗΘΥΑ

• Ειδικές προϋποθέσεις και όροι προνομιακής συμμετοχής ή εξαίρεσης από τις ανταγωνιστικές διαδικασίες υποβολής προσφορών Μειωμένες Χρεώσεις για σταθμούς ΑΠΕ που συμμετέχουν στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας (Φο.Σ.Ε.Τε.Κ.)
• Απαλλαγή από την υποχρέωση καταβολής του Ετήσιου τέλους διατήρησης δικαιώματος κατοχής άδειας παραγωγής
• Μειωμένο ύψος εγγυητικών επιστολών που απαιτούνται κατά την αδειοδότηση
• Προτεραιότητα κατά την αδειοδότηση
• Απαλλαγή από το ειδικό τέλος του 1,7%, όταν συμμετέχει ΟΤΑ στην ΕΚΟΙΝ

• Κίνητρα για συμμετοχή στην αγορά – προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας
  • Ελάχιστο κεφάλαιο για χορήγηση άδειας προμήθειας: 60.000€
  • Μειωμένα ποσά εγγυητικών επιστολών για εγγραφή στο μητρώο Συμμετεχόντων
• Επιτρέπεται η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών σταθμών και σταθμών μικρών ανεμογεννητριών από ΕΚΟΙΝ για την κάλυψη ενεργειακών αναγκών των μελών τους με εφαρμογή εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού (VirtualNetMetering με μέλη της ΕΚΟΙΝ).
• Eιδικοί όρους για τις ΕΚΟΙΝ που λειτουργούν ως Φορείς Εκμετάλλευσης υποδομών Φόρτισης Η/Ο.
• Ειδικές προβλέψεις για ΕΚΟΙΝ που θα αδειοδοτούν σταθμούς θερμικής ενέργειας για τηλεθέρμανση