Στον απόηχο της ολοκλήρωσης των διαπραγματεύσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας με τις εταιρείες κολοσσούς που συμμετείχαν στο Γ' γύρο αδειοδότησης και με την έγκριση του Υπουργικού Συμβουλίου για τις τελικές υπογραφές, το ενδιαφέρον πλέον στρέφεται στο πρόγραμμα γεωτρήσεων και τις πιθανές επιλογές αξιοποίησης.

Η παρουσία και μόνο ενεργειακών κολοσσών όπως οι εταιρείες EXXON-MOBIL, TOTAL, ENI μαζί με την Qatar petroleum μας προϊδεάζει καταρχήν στο να συμπεράνουμε πως υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις για σημαντικές ποσότητες φυσικού αερίου, ίσως και πετρελαίου στα αλιπεδία (θαλάσσια οικόπεδα/τεμάχια) της Κυπριακής ΑΟΖ.

Σύμφωνα με τις μέχρι στιγμής ανακαλύψεις το μοναδικό κοίτασμα Αφροδίτη δεν έχει καταστεί εμπορικά εκμεταλλεύσιμο για 3 βασικούς λόγους:

α) εξαιτίας του ότι ακόμα δεν έχει γίνει γνωστή η δυναμική του κοιτάσματος (100 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου με 75% εκτίμηση πιθανότητας) [1],

β) δεν έχει ακόμα ξεκαθαρίσει πλήρως εάν μέρος της Αφροδίτης βρίσκεται στη ισραηλινή ΑΟΖ ούτως ώστε να συντρέχουν λόγοι ή μη συνεκμετάλλευσης με το Ισραήλ και κυρίως,

γ) διότι παρά το γεγονός ότι ενώ από μόνο του με συντηρητικές εκτιμήσεις δύναται να καλύψει τις ενεργειακές ανάγκες της εγχώριας κατανάλωσης σε φυσικό άεριο για μια 25ετία τουλάχιστον, εντούτοις ο όγκος του δεν επιτρέπει την χρηματοδότηση project για μεταφορά και εξαγώγιμη χρήση.

Δεδομένου ότι η Κυπριακή Δημοκρατία θα επωμιζόταν ένα αρκετά υψηλό έως απαγορευτικό κόστος για να αξιοποιήσει από μόνο της το κοίτασμα, σε συνδυασμό με την έλλειψη οικονομικών/εμπορικών κινήτρων για εμπλοκή εταιρειών του εξωτερικού (στο ενδεχόμενο αξιοποίησης για εσωτερική κατανάλωση), αποτελεί μονόδρομο η εντατικοποίηση των ερευνητικών γεωτρήσεων για ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων.

Στο επιθυμητό σενάριο που οι έρευνες ευοδωθούν και οι τελικές ποσότητες επιτρέπουν εξαγώγιμη χρήση των κοιτασμάτων τα πιθανά σενάρια είναι τα εξής:

1. Τερματικός σταθμός υγροποίησης στην Κύπρο (LNG):

Ένας επίγειος τερματικός σταθμός υγροποίησης (LNG) στην Κύπρο αποτελεί μακράν την καλύτερη επιλογή από οικονομική, γεωπολιτική και στρατηγική άποψη. Τόσο στον τομέα της αυτονομίας, όσο της ασφάλειας και της ευελιξίας (μεταφοράς και αγορών) - εν συγκρίσει με πλωτό σταθμό ή αγωγό/δίκτυο αγωγών - ένα τέτοιο σενάριο θα προσδώσει σημαντικά οφέλη στην κοινωνία (θέσεις εργασίας, βιοτικό επίπεδο, χαμηλότερες τιμές, ενεργειακή αυτάρκεια) και στην ίδια την Κυπριακή Δημοκρατία ως κράτος-μέλος της ΕΕ. Μοναδική ίσως παραφωνία είναι το υψηλό κόστος κατασκευής, ο χρόνος και η έλλειψη τεχνογνωσίας.

2. Αγωγός Εast-Med (ΙICG-Interconnector Israel-Cyprus-Greece):

Όπως ένας σταθμός LNG, έτσι και ο αγωγός φυσικού αερίου East Med, ως εν δυνάμει project, θα επιφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα για την Κυπριακή Δημοκρατία στα πλαίσια της ενεργειακής πολιτικής ασφάλειας της ΕΕ για την εξεύρεση εναλλακτικών πηγών τροφοδοσίας της ευρωπαϊκής αγοράς. Ένας αγωγός που θα συνδέει το Ισραήλ, την Κύπρο και την Ελλάδα (και υπό προϋποθέσεις της Αίγυπτου) με τα υπάρχοντα δίκτυα στην Ευρώπη θα βγάζει από την απομόνωση την Κύπρο και θα αναβαθμίσει την στρατηγική της αξία στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Ελλάδα και Κύπρος θα «ενωθούν» ενεργειακά, υπό την θεσμική ομπρέλα της Ευρώπης και με την σθεναρή στήριξη του Ισραήλ.

Η ανάπτυξη των τριμερών σχέσεων Ελλάδος, Ισραήλ, Κύπρου ως μη μουσουλμανικά-δυτικότροπα κράτη επιτρέπει μια τέτοια εξέλιξη. Στα αρνητικά του συνυπολογίζονται μεταξύ άλλων τόσο οι τεχνικές δυσκολίες, η απουσία ανακήρυξης ΑΟΖ Ελλάδος-Κύπρου, η υπάρχουσα υποδομή και κινητικότητα σε Αίγυπτο, Ισραήλ, οι αναθέρμανση των Τουρκο-ισραηλινών σχέσεων (σενάριο 5) και η έλλειψη ευελιξίας στο τομέα της μεταφοράς. Επίπλέον συνυπολογίζεται και το κόστος του αγωγού αφού το μεγάλο βάθος της θάλασσας στην περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου αυξάνει το κόστος κατασκευής και συντήρησης του.

3. Αγωγός στην Αίγυπτο (αξιοποίηση υπαρχόντων τερματικών σε Idku & Damietta):

H ανακάλυψη του κοιτάσματος Ζορ στην Αιγυπτιακή ΑΟΖ έχει ανατρέψει τους ενεργειακούς σχεδιασμούς στην περιοχή. Σε συνδυασμό με την υπεροχή της Αιγύπτου σε δομές- επιθετική ενεργειακή πολιτική στις γεωτρήσεις, έχει σμικρύνει το περιθώριο ελιγμών και κινήσεων από τους άλλους δρώντες στην περιοχή. Η ενδυνάμωση των διμερών ενεργειακών σχέσεων Αιγύπτου, Κύπρου (2013) σε αντιδιαστολή με τους τουρκικούς αναθεωρητισμούς λειτουργεί επικουρικά στην προσπάθεια ενεργειακής διασύνδεσης των δύο μεσογειακών κρατών.

Στα θετικά συγκαταλέγονται οι παραδοσιακά φιλικές σχέσεις, η στήριξη στο καθεστώς Αλ-Σισι από ΕΕ,ΗΠΑ, Ρωσία και Ισραήλ, το υπάρχον ενεργειακό σύστημα, η Αιγυπτιακή αγορά, η γεωγραφική εγγύτητα, η δυναμική της περιοχής σε κοιτάσματα και η συμφωνία καθορισμού ΑΟΖ Κύπρου-Αιγύπτου (2003).

Στα αρνητικά εντάσσονται η πολιτική ρευστότητα στην Αίγυπτο, η ισλαμική τρομοκρατία, η έλλειψη ευελιξίας στις μεταφορές, η απουσία της ευρωπαϊκής θεσμικής ομπρέλας, τα transit costs και τα χρόνια προβλήματα στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Σημαντικότερο όμως αρνητικό σε αυτή την περίπτωση για την Κύπρο είναι η ενεργειακή εξάρτηση από ένα τρίτο κράτος το οποίο μάλιστα δεν έχει πολιτική σταθερότητα. Επίσης αυτή η επιλογή δεν καθιστά την Κυπριακή Δημοκρατία ενεργειακό κόμβο στην περιοχή και τα πολιτικά οφέλη θα είναι σαφώς περιορισμένα.

4. Αγωγός στην Ιορδανία (μέσω Ισραήλ)

Αγωγός στην Ιορδανία αποτελεί ακόμα μια επιλογή από τη στιγμή που το Ισραήλ θα επιλέξει την εξαγωγή του δικού του φυσικού αερίου προς ανατολάς. Οι διμερείς συμφωνίες επιτρέπουν τέτοια εξέλιξη (2014, 2016). Στα θετικά βρίσκεται το χαμηλό κόστος κατασκευής, η γεωγραφική εγγύτητα, η πολιτική σταθερότητα και το υπάρχον δίκτυο μεταφοράς του Ισραήλ.

Στα αρνητικά όπως και στην περίπτωση της Αιγύπτου, είναι συμπληρωματικά, η μικρή δυναμική της Ιορδανικής αγοράς και η αναγκαστική πρόσδεση μέσω Ισραήλ λόγω έλλειψης γεωγραφικής συνέχειας (transit costs). Το σενάριο αυτό μπορεί να αποτελέσει συμπληρωματικό μιας άλλης επιλογής αλλά σαφώς δεν μπορεί να αποτελεί την κύρια μας επιλογή. Στα αρνητικά επίσης είναι ότι δεν αποτρέπει την υλοποίηση του 5ου σεναρίου το οποίο όπως θα αναλυθεί πιο κάτω θα πρέπει να αποφευχθεί. Το γεγονός πως η Ελλάδα θα απουσιάζει από αυτή την επιλογή αλλά και το γεγονός πως η Ευρωπαϊκή Ένωση και κατεπέκταση η ευρωπαϊκή αγορά αποτελούν δύο καθοριστικούς λόγους για τους οποίους αυτό το σενάριο θα μπορούσε να συζητηθεί ως συμπληρωματικό κάποιου άλλου.

5. Αγωγός στην Τουρκία (α) μέσω κατεχομένων β) Leviathan-Ceyhan)

α) Στην πρώτη περίπτωση η άμεση διασύνδεση με την Τουρκία μέσω κατεχομένων προϋποθέτει την λύση του κυπριακού. Ακόμη όμως και μετά την λύση η επιλογή αυτή δεν θα πρέπει να αποτελεί σενάριο που θα πρέπει η όποια «μετεξέλιξη» της Κυπριακή Δημοκρατία να προκρίνει. Η εξάρτηση της Κύπρου από την Τουρκία σε ενεργειακό, οικονομικό και πολιτικό επίπεδο εγκυμονεί άμεσους κινδύνους ακόμη και για μετατροπή της Κύπρου σε προτεκτοράτο της.

Πέραν των αρνητικών που είναι αυτονόητα, ίσως το μόνο θετικό είναι το μικρό κόστος κατασκευής που και αυτό διασυνδέεται με τις άλλες επιλογές.

β) Στην δεύτερη περίπτωση ένας αγωγός μέσω της Κυπριακής ΑΟΖ που θα συνδέει το Leviathan-Ceyhan (που δεν μπορεί να αποτραπεί από την Κυπριακή Δημοκρατία βάση του Διεθνούς Δικαίου Θαλάσσης) θα αποτελέσει μια αρνητική εξέλιξη που θα ακυρώνει τα σενάρια 2 και 4 με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τους ενεργειακούς σχεδιασμούς της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Επιπλέον θα διαμορφώσει νέα ενεργειακά δεδομένα στην περιοχή με την Τουρκία να είναι πλέον ενεργός παίκτης και το Ισραήλ μόνιμο της σύμμαχο. Οι Κυπρο-ισραηλινές σχέσεις σίγουρα δεν θα είναι ποτέ όπως παλιά και θα απωλέσει η Κυπριακή Δημοκρατία έναν εν δυνάμει σύμμαχο. Μπορεί αυτό το σενάριο να μην αποτελεί σήμερα την πρώτη επιλογή του Ισραήλ, αλλά όσο καθυστερούμε με τον δικό μας σχεδιασμό τόσο αυξάνονται και οι πιθανότητες του.

Επί του θέματος, οφείλουμε να λάβουμε υπ' όψιν ότι εντός Ισραήλ υπάρχει μια απόκλιση απόψεων μεταξύ τεχνοκρατών/εταιρειών από τη μια, και της πολιτικής/στρατιωτικής ηγεσίας από την άλλη. Η πρώτη πλευρά επικαλείται τα βραχυπρόθεσμα οικονομικά πλεονεκτήματα από μια επιλογή κατασκευής αγωγού που θα ενώνει το Ισραήλ με την Τουρκία, ενώ η δεύτερη αναγνωρίζει τους μακροπρόθεσμους στρατηγικούς κινδύνους ενεργειακής ασφάλειας που εγκυμονεί μια τέτοια απόφαση.

Σκοπίμως, η παραπάνω παράθεση των σεναρίων ακολουθεί μια ιεράρχηση των στόχων ωφελιμότητας ούτως ώστε να καταδείξει από πάνω προς τα κάτω το βαθμό που η Κυπριακή Δημοκρατία θα επωφεληθεί περισσότερο ή λιγότερο από μια ενδεχόμενη υλοποίηση ενός εκ των 5.

Κάθε μια από τις επιλογές ενέχει σημαντικά οφέλη, προκλήσεις άλλα και κινδύνους για την Κυπριακή Δημοκρατία. Δεδομένα που θα πρέπει να συνυπολογιστούν πριν ληφθεί η τελική απόφαση. Ένας άλλος όμως παράγοντας που θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά είναι και αυτός του χρόνου. Τα δεδομένα σε σχέση με τον ενεργειακό χάρτη της περιοχής μας δεν είναι σταθερά. Η καθυστέρηση από πλευράς μας στο να δημιουργήσουμε τις απαραίτητες συμμαχίες και να υλοποιήσουμε ένα στρατηγικό πλάνο για την αξιοποίηση του φυσικού μας αερίου μπορεί να μας καταστήσουν από πρωτοπόρους σε αρωγούς των εξελίξεων.

________________________________________
[1] Χρειάζεται 90% εκτίμηση πιθανότητας για να καταστεί εμπορικά εκμεταλλεύσιμο.

* Ο Ανδρέας Αποστόλου είναι επικεφαλής Πολιτικού Σχεδιασμού Συμμαχίας Πολιτών και ο Ιωακείμ Αμπαρτζίδης είναι υποψήφιος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Λευκωσίας σε ζητήματα Ενέργειας