του Oded Eran  

15 12 2015 | 10:35

Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μια αξιοσημείωτη βελτίωση στην στρατηγική, στρατιωτική, πολιτική –και συντόμως, ίσως και οικονομική- ισορροπία. Εν μέρει πρόκειται για το αποτέλεσμα ενός προσεκτικού σχεδιασμού, αυτή η τάση αποδίδεται επίσης και στις περιφερειακές εξελίξεις που έχουν οδηγήσει τους γείτονες του Ισραήλ να πιστεύουν ότι το Ισραήλ έχει την ικανότητα να προάγει τα συμφέροντά τους.

Γεωγραφικά, το νέο στρατηγικό τόξο εκτείνεται από την Αίγυπτο στο νότο, μέχρι την Ελλάδα στα βορειοδυτικά. Αυτή η περιοχή απέχει πολύ από τις μονολιθικές, ακόμη και ιστορικές έχθρες, συμπεριλαμβανομένης της ισραηλινό-παλαιστινιακής διένεξης με το προβληματικό στοιχείο της Γάζας, καθώς και την αραβό-ισραηλινή διένεξη, ιδιαίτερα με τις πτυχές του Λιβάνου και της Συρίας.

Για την Αίγυπτο, οι περιφερειακές αναταραχές, ιδιαίτερα οι εσωτερικοί κραδασμοί όπως και η επιδείνωση των οικονομικών προβλημάτων, έχουν αναδείξει τη σημασία της συνεργασίας με το Ισραήλ. Η συνεργασία είναι κρίσιμη για την ασφάλεια, κυρίως αναφορικά με τις προσπάθειες του καθεστώτος να καταπολεμήσει την τρομοκρατία που υποκινείται από εγχώρια και ξένα ισλαμικά κινήματα, ιδιαίτερα στην Χερσόνησο του Σινά. Το ξερίζωμα της τρομοκρατίας και η ενίσχυση του καθεστώτος είναι προς το συμφέρον του Ισραήλ. Επιπλέον, η Αίγυπτος και το Ισραήλ έχουν κοινά συμφέροντα αναφορικά με την Λωρίδα της Γάζας, αν και κανένα κράτος δεν έχει κατορθώσει να οικοδομήσει μια κοινή στρατηγική που θα αντιμετώπιζε την τρομοκρατία που προκύπτει από την Γάζα και επίσης να δημιουργήσει ένα σχέδιο οικονομικό και υποδομών που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως ένα πλαίσιο για μια μακροπρόθεσμη λύση για αυτή την περιοχή. Η ανάγκη της Αιγύπτου να βρει έναν εναλλακτικό προμηθευτή φυσικού αερίου μέχρι να αναπτυχθούν τα δικά της αποθέματα φυσικού αερίου, είναι ένα ισχυρό οικονομικό συμφέρον. Μια αγορά από την Αίγυπτο ισραηλινού φυσικού αερίου ή η χρήση των υποδομών υγροποίησης του φυσικού αερίου σε αιγυπτιακό έδαφος από Ισραηλινούς παραγωγούς αερίου, θα βοηθούσε σε μεγάλο βαθμό τη χρηματοδότηση και την αξιοποίηση του δυναμικού φυσικού αερίου του Ισραήλ. Η συνεργασία για το αέριο μεταξύ της Αιγύπτου και του Ισραήλ καθώς και για τις οικονομικές λύσεις για την Λωρίδα της Γάζας, θα επιτρέψουν επίσης την καλή χρήση του φυσικού αερίου που βρίσκεται στην οικονομική ζώνη της Λωρίδας της Γάζας.

Λόγω της αυξημένης σημασίας της ασφάλειας και οικονομικής σημασίας στη θαλάσσια αρένα, η σημασία του κοντινότερου νησιού –Κύπρος- έχει επίσης αυξηθεί. Ο πρωθυπουργός Netanyahu προχώρησε στην πρώτη επίσκεψη Ισραηλινού πρωθυπουργού στην Κύπρο το 2012, και η δεύτερη ήταν τον Ιούλιο (μονοήμερη) του 2015. Το φυσικό αέριο είναι ένα βασικό θέμα των διμερών συνομιλιών, διότι οι ισραηλινές εταιρείες έχουν συμφέροντα σε γεωτρήσεις και παραχωρήσεις παραγωγής στο οικόπεδο 12 της κυπριακής οικονομικής ζώνης, και το φυσικό αέριο διασχίζει την γραμμή μεταξύ των δύο ΑΟΖ. Εκτός από την συμφωνία Ισραήλ-Κύπρου για την εκμετάλλευση αερίου στο κοινό πεδίο τους, η Κύπρος μπορεί να χρησιμεύσει ως βασικός παράγοντας στις υποδομές μεταφοράς φυσικού αερίου στη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου, εξαιτίας της εγγύτητας με τα κράτη της περιοχής με τα αποθέματα φυσικού αερίου, συμπεριλαμβανομένης της Αιγύπτου, της Παλαιστινιακής Αρχής, του Λιβάνου και του Ισραήλ. Μια ισχυρή σχέση μεταξύ της Κύπρου και αυτών των κρατών, θα την βοηθούσαν να παίξει τον ρόλο του διαμετακομιστικό κέντρου της περιοχής. Ο Κύπριος πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης δήλωσε πως οι συζητήσεις με τον πρωθυπουργό Netanyahu στην Λευκωσία, συμπεριλάμβαναν και τις κοινοπραξίες ηλεκτρικής ενέργειας. Το 2013, η ΕΕ κήρυξε την ένωση των ηλεκτρικών πεδίων της Ελλάδας της Κύπρου και του Ισραήλ, ένα σημαντικό project. Μια τέτοια ένωση θα επιτρέψει την αμφίδρομη μετάδοση 2.000MW μέσω ενός καλωδίου στον πάτο της θάλασσας, μήκους 1.580 χλμ, και η κυπριακή εταιρεία που επελέγη για να εκπονήσει την μελέτη σκοπιμότητας για ένα τέτοιο project, έχει ήδη λάβει επιχορηγήσεις από την ΕΕ. Η λίστα των ενεργειακών projects της ΕΕ περιλαμβάνει επίσης την τοποθέτηση ενός αγωγού φυσικού αερίου από την Κύπρο στην Ελλάδα.

Η πρόσφατη επίσκεψη στο Ισραήλ του Έλληνα πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα, αποτελεί ένα ακόμη στοιχείο της περιφερειακής στρατηγικής του Ισραήλ. Από όλες τις πλευρές, ο Τσίπρας είναι ένας ηγέτης της αριστεράς. Ωστόσο, ο ίδιος έκρινε σκόπιμο να επισκεφθεί το Ισραήλ παρά την αυξητική τάση της ευρωπαϊκής κριτικής προς την ισραηλινή κυβέρνηση για την συμπεριφορά της έναντι των Παλαιστινίων, τις οδηγήσεις της Κομισιόν για την επισήμανση των προϊόντων από την δυτική όχθη ως εβραϊκούς οικισμούς, και το κύμα των παλαιστινιακών επιθέσεων εναντίον Ισραηλινών. Τα τελευταία χρόνια, το Ισραήλ και η Ελλάδα έχουν εντείνει την συνεργασία για την ασφάλεια. Μόνο το 2015, οι ισραηλινές αεροπορικές δυνάμεις διεξήγαν δύο μεγάλες ασκήσεις στον ελληνικό εναέριο χώρο και σε συνδυασμό με τις ελληνικές αεροπορικές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων μαχητικών αεροσκαφών, μεταγωγικών, πολεμικών ελικοπτέρων και ένα αεροσκάφος συλλογής πληροφοριών.

Ο Έλληνας υπουργός Άμυνας έχει δηλώσει ότι στο προσεχές μέλλον θα πραγματοποιηθούν κοινές ασκήσεις μεταξύ του Ισραήλ, της Ελλάδας, της Κύπρου και πιθανώς της Αιγύπτου. Η επίσκεψη του Τσίπρα στο Ισραήλ κατέληξε σε μια απόφαση για την πιο στενή συνεργασία μεταξύ των τριών. Αποφασίστηκε επίσης ότι θα λάβει χώρα μια συνάντηση των επικεφαλής των τριών κρατών στις επόμενες εβδομάδες και ότι μια διευρυμένη συνάντηση, με ευρύτερη κυβερνητική εκπροσώπηση, θα πραγματοποιηθεί νωρίτερα. Τώρα σχεδιάζεται για τις αρχές του 2016.

Αν και η Ελλάδα και η Κύπρος δεν είναι κορυφαία κράτη-μέλη της ΕΕ, η ανάγκη της ΕΕ για συναίνεση στις ψηφοφορίες για ζητήματα ασφάλειας και εξωτερικών υποθέσεων επισήμως, τους παρέχει ένα status ισότιμο με εκείνο των πιο εξεχόντων κρατών-μελών της ΕΕ. Οι απόψεις της Ελλάδας και της Κύπρου για το Ισραήλ, συνδέονται με δύο βασικά ζητήματα: την Τουρκία και τις ΗΠΑ. Η επιδείνωση των ισραηλινό-τουρκικών σχέσεων από το 2009, συγκεκριμένα μετά από το περιστατικό με τον στολίσκο τον Μάιο του 2010, έχει επιταχύνει τη διαδικασία να καλλιεργηθούν στενές σχέσεις μεταξύ της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ. Παρά τις διαφορές στην σημασία που έχει η Τουρκία έναντι της Ελλάδας και της Κύπρο, το Ισραήλ βλέπει καθαρά την Ελλάδα και την Κύπρο ότι εξισορροπούν σε μεγάλο βαθμό την ζημιά που προκλήθηκε από τη συνεχιζόμενη επιδείνωση των σχέσεών της με την Άγκυρα. Το γεγονός ότι η Τουρκία υπονομεύει τη συνεργασία Ισραήλ-ΝΑΤΟ, εγείρει επίσης την σημασία που αποδίδει το Ισραήλ στους στρατιωτικούς εταίρους και εταίρους στην ασφάλεια, στην λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου.

Η Ελλάδα, η Κύπρος και σε ένα βαθμό και το Ισραήλ, θα πρέπει να ανησυχούν από την αναβάθμιση του status της Τουρκίας στα μάτια της ευρωπαϊκής κοινότητας, που προκύπτει από τον ρόλο που περιμένει η Ευρώπη να παίξει η Τουρκία στον πόλεμο με την Συρία, ιδιαίτερα με την ανάσχεση της ροής των προσφύγουν που διασχίζουν την Τουρκία και τα χωρικά της ύδατα, καθώς φεύγουν για την Ευρώπη. Στη συνάντηση μεταξύ των επικεφαλής των κρατών-μελών της ΕΕ και του Τούρκου προέδρου στις 29 Νοεμβρίου, οι Ευρωπαίοι έδωσαν μια προκαταβολή για την τουρκική προθυμία να παίξει αυτόν τον ρόλο, με το να επισπεύσει τις συνομιλίες ένταξης της Τουρκίας στην ΕΕ. Αυτές οι συνομιλίες ξεκίνησαν επίσημα το 2004-2005 αλλά η συνεχιζόμενη διένεξη με την Κύπρο, η συμπεριφορά της τουρκικής κυβέρνησης σχετικά με ζητήματα που είναι σημαντικά για την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων και των παραβιάσεων και παραβάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και για την ελευθερία του Τύπου, και ιδιαίτερα η αυξανόμενη αντίθεση της ΕΕ για να συμπεριλάβει στους κόλπους της μια μουσουλμανική χώρα, η οποία (Τουρκία) θα γινόταν και το μεγαλύτερο μέλος της, καταδίκασαν τις ελπίδες της Τουρκίας για ένταξη στην ΕΕ. Την ίδια στιγμή, η αναβίωση των συνομιλιών, που έχει προγραμματιστεί για τα μέσα Δεκεμβρίου, και το σχέδιο επιτάχυνσης αυτών στο α΄ τρίμηνο του 2016, δεν εξασφαλίζει σε καμία περίπτωση την αποδοχή της Τουρκίας στην ΕΕ. Ένα ανακοινωθέν που εκδόθηκε στις 29 Νοεμβρίου, αναφέρει ότι η ανανέωση των συνομιλιών θα πραγματοποιούνταν "χωρίς την επιφύλαξη της θέσης των κρατών-μελών" -σε μια ευρεία υπόδειξη προς την Ελλάδα και την Κύπρο και ίσως επίσης και στα κυρίαρχα μέλη της ΕΕ, όπως η Γαλλία και η Γερμανία. Κάθε μέλος της ΕΕ έχει δικαιώματα βέτο και οι δημοσκοπήσεις που θα προηγηθούν της επίσημης αποδοχής της Τουρκίας ως κράτος μέλος της ΕΕ, ενδέχεται να προκαλέσει μεγάλη αντίδραση. Αλλά δεν μπορεί κανείς να απορρίψει την πιθανότητα ότι, στο πλαίσιο μιας συνολικής συμφωνίας με την Τουρκία που δεν θα περιλαμβάνει την πλήρη ένταξη στην ΕΕ, η ΕΕ θα ασκούσε μεγάλη πίεση στα άλλα δύο ελληνικά μέλη της να μαλακώσουν την στάση τους για την επίλυση του κυπριακού, στο πνεύμα της τουρκικής θέσης. Για την ώρα, η επίσπευση των συνομιλιών με την ΕΕ έχει ικανοποιήσει τις ανάγκες και των δύο πλευρών: από την πλευρά της ΕΕ, η Άγκυρα έχει αποδείξει τη βούλησή της να συνεργασία, και από την τουρκική πλευρά, έχει αποδείξει την σημασία και τη ζωτικότητά της, ιδιαίτερα στο εσωτερικό.

Παρόλα αυτά, είναι σημαντικό το Ισραήλ να μην εγκαταλείψει την προσπάθεια να φτιάξει τις σχέσεις με την Τουρκία και να συνεχίσει να είναι ένας μεγάλος παίκτης στο άμεσο περιβάλλον της γείτονός του. Οι επιδράσεις των τουρκικών ενεργειών στους μουσουλμανικούς πληθυσμούς –αρνητικές, από την οπτική του Ισραήλ- είναι εντυπωσιακές. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Τουρκία θα διαδραματίσει έναν κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση του μελλοντικού καθεστώτος στην Συρία. Η Τουρκία είναι επίσης σημαντική για το Ισραήλ οικονομικά, όχι μόνο λόγων των εκτεταμένων εμπορικών σχέσεων αλλά και επίσης διότι αποτελεί μια γέφυρα για την ροή πετρελαίου στο Ισραήλ από την Κεντρική Ασία και ως ένας σημαντικός εν δυνάμει πελάτης, φυσικού αερίου. Ακόμη και αν η τρέχουσα κρίση μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας επιλυθεί σύντομα, η Τουρκία θα συνεχίσει να στέκεται εμπόδιο στη Ρωσία, καθώς επιδιώκει περισσότερη επιρροή όσο πιο κοντά γίνεται στο Ισραήλ. Παρά τη σημαντική σχέση του Ισραήλ με την Ρωσία, το Ισραήλ θα ήθελε να δει την επιρροή της Ρωσίας στην περιοχή να περιορίζεται. Ως εκ τούτου, μια άλλη άποψη για την σημασία των τουρκικό-ισραηλινών σχέσεων: είναι σαφώς δύσκολο να εξισορροπηθεί η ανάγκη γα βελτίωση των σχέσεων από τη μία πλευρά, και η ανάγκη να διατηρηθούν και να αναπτυχθούν οι σχέσεις με την Ελλάδα, την Κύπρο ακόμη και την Αίγυπτο, η οποία βρίσκεται σε κρίση με την Τουρκία, αν και υπό έλεγχο, από την άλλη πλευρά. Αλλά αυτή ακριβώς είναι η δοκιμασία της δυναμικής των εξωτερικών σχέσεων, των οποίων στόχος είναι να δημιουργήσουν την βέλτιστη στρατηγική σφαίρα.

(inss.org, capital.gr)