Οι ρυθμίσεις του νέου Μνημονίου για την ελληνική ενεργειακή αγορά: Βασικές νομικορυθμιστικές παράμετροι και προκλήσεις
 

Το προσφάτως ψηφισθέν κείμενο του νέου Μνημονίου περιλαμβάνει σημαντικές διατάξεις που αφορούν και επηρεάζουν άμεσα την εγχώρια ενεργειακή αγορά αλλά και σειρά καίριων επιχειρηματικών κλάδων (λ.χ. τους μεγάλους βιομηχανικούς καταναλωτές) άμεσα σχετιζόμενων με τη διαμόρφωση της εν λόγω αγοράς και τις διέπουσες αυτή ρυθμίσεις. Οι καίριες θεσπιζόμενες ρυθμίσεις εκκινούν από την παραδοχή ότι η εγχώρια αγορά ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και αυτή του φυσικού αερίου χρήζου ευρείας κλίμακας μεταρρυθμίσεων προκειμένου να συμβαδίσουν με τη σχετική νομοθεσία και τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Κατ’ αρχάς, όσον αφορά στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, προβλέπεται υποχρέωση θέσπισης έως τον Σεπτέμβριο του τρέχοντος έτους ενός καθεστώτος για το προσωρινό και μόνιμο σύστημα πληρωμών δυναμικότητας (capacity payment system). Η ανάγκη στοχευμένης αναδιάρθρωσης των μηχανισμών διασφάλισης της επάρκειας ισχύος και ευελιξίας του ηλεκτρικού συστήματος ενόψει και της αυξημένης διείσδυσης των ΑΠΕ αποτελεί κοινό τόπο στα κράτη μέλη της Ένωσης[1] (Βλ. Α. Μεταξά, Florence School of Regulation, Capacity Mechanisms in the EU Energy Market: Law, Policy and Economics, Chapter-Greece, forthcoming, 2015 (http://fsr.eui.eu/Documents/Presentations/Energy/2015/150929BookLaunchSe...), ενώ στη χώρα μας στην παρούσα φάση κατ’ ουσίαν τέτοιος μηχανισμός δεν υφίσταται.

Προβλέπεται επίσης η υποχρέωση αναπροσαρμογής των κανόνων της αγοράς ούτως ώστε οι ηλεκτροπαραγωγικές μονάδες να μην υποχρεούνται να λειτουργούν κάτω του μεταβλητού τους κόστους καθώς και η υποχρέωση θέσπισης σαφών κανόνων για τον συμψηφισμό των ληξιπρόθεσμων οφειλών μεταξύ της ΔΕΗ και του Λειτουργού αγοράς (Market Operator) σύμφωνα και με τη σχετική νομολογία του Συμβουλίου της

Επικρατείας. Θεσπίζεται επιπροσθέτως υποχρέωση «εξορθολογισμού» των τιμολογίων της ΔΕΗ βάσει του κόστους, η οποία θα αντικαταστήσει την έκπτωση 20% για τους βιομηχανικούς καταναλωτές υψηλής τάσης με τιμολόγια βάσει του κόστους παραγωγής, λαμβάνοντας υπόψη τα καταναλωτικά χαρακτηριστικά των πελατών που επηρεάζουν το υποκείμενο κόστος του οιονεί μονοπωλιακού προμηθευτή. Σε αυτό το σημείο, χρήσιμες είναι κάποιες συνοπτικές επισημάνσεις: Αυτή η θεσπιζόμενη πρόβλεψη είναι σαφές ότι χρήζει εξειδικευτικών υπαγωγών ανά περίπτωση βιομηχανικού καταναλωτή ή ομάδα τέτοιων καταναλωτών ανάλογα με τα επωφελή για τη ΔΕΗ χαρακτηριστικά εκάστου καταναλωτή. Αυτό εξάλλου, ήτοι η προσαρμογή εκάστου μοντέλου και μεθοδολογίας τιμολόγησης στα εξατομικευμένα χαρακτηριστικά των βιομηχανικών καταναλωτών/πελατών της ΔΕΗ, είναι και το νομικά ορθό ζητούμενο για την προσαρμογή της τιμολογιακής πολιτικής του κυρίαρχου προμηθευτή στις απαιτήσεις του ενωσιακού δικαίου ανταγωνισμού και όχι η παροχή εκ μέρους της ΔΕΗ της οιασδήποτε «έκπτωσης». Επίσης, η συσχέτιση της τιμολόγησης με το «κόστος» της ΔΕΗ είναι όντως ευκταία και νομικά απαραίτητη, αρκεί να υφίστανται διαφανείς δομές κόστους του δεσπόζοντος προμηθευτή ηλεγμένες με τις δέουσες μεθόδους κοστολογικού ελέγχου. Το δε κόστος που δύναται νομίμως να ληφθεί ως κριτήριο για την τιμολόγηση δεν είναι το οιοδήποτε προκύπτον αλλά αυτό που έχει χαρακτηριστικά συνάδοντα με μια αποτελεσματική, ορθολογική επιχειρηματική λειτουργία του προμηθευτή σ’ ένα πλαίσιο μιας ουσιαστικά λειτουργούσας ανταγωνιστικής αγοράς.

Εν συνεχεία, εντός του Σεπτεμβρίου, και σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να προχωρήσει, με βάση τις ρυθμίσεις του νέου Μνημονίου, ο σχεδιασμός του συστήματος δημοπρασιών ΝΟΜΕ, ούτως ώστε να μειωθούν, δια αυτής της μεθόδου, τα μερίδια λιανικής και χονδρικής αγοράς της ΔΕΗ. Απώτερος στόχος που τίθεται με τις ψηφισθείσες διατάξεις του τρίτου «Μνημονίου» είναι, έως το 2020 καμία επιχείρηση να μην παράγει ή εισάγει, άμεσα ή έμμεσα, πάνω από το 50% της συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται και εισάγεται στην Ελλάδα.

Οι επιπρόσθετοι στόχοι, που εν προκειμένω τίθενται, είναι, να επιτευχθεί μέχρι τον Οκτώβριο του 2015 ο πλήρης ιδιοκτησιακός του διαχωρισμός του ΑΔΜΗΕ από τη ΔΕΗ, αλλά και να επανεξετασθεί η εν γένει φορολόγηση της ενέργειας. Ιδιαίτερης ανάδειξης τυγχάνει και η αναφορά στην ανάγκη οικονομικής και επιχειρησιακής ανεξαρτησίας της ΡΑΕ και μεταφοράς στο εσωτερικό μας δίκαιο της Οδηγίας 27/2012 αναφορικά με την ενεργειακή απόδοση.

Όσον αφορά στην αγορά φυσικού αερίου, το νέο Μνημόνιο επιφέρει σειρά τροποποιήσεων των διατάξεων του ν. 4001/2011 προς την κατεύθυνση της πλήρους απελευθέρωσης της εν λόγω αγοράς, η οποία θα ολοκληρωθεί σταδιακά μέχρι το 2018, με στόχο μεταξύ άλλων τη διασφάλιση της δυνατότητας αλλαγής προμηθευτή για όλους τους καταναλωτές. Πιο συγκεκριμένα, προωθείται η κατάργηση του μονοπωλίου των τριών ΕΠΑ, ο λογιστικός διαχωρισμός των δραστηριοτήτων τους από τη ΔΕΠΑ εντός του 2016 και ο νομικός και λειτουργικός διαχωρισμός των κλάδων διανομής έως τον Ιανουάριο του 2017 με τη σύσταση Εταιρειών Διανομής Αερίου (ΕΔΑ), στις οποίες οι ΕΠΑ θα μεταβιβάσουν άνευ ανταλλάγματος τις μετοχές που κατέχουν κατ’ αναλογία της συμμετοχής τους στο μετοχικό κεφάλαιο εκάστης ΕΠΑ. Επιπροσθέτως, με το Μνημόνιο προσδιορίζεται το περιεχόμενο των Αδειών Διανομής και Αδειών Διαχείρισης Δικτύου Διανομής, ορίζονται οι προϋποθέσεις για τη χορήγησή τους, καθορίζονται τα πρόσωπα, τα οποία έχουν δικαίωμα λειτουργίας και διαχείρισης των δικτύων Διανομής Φυσικού Αερίου και οριοθετούνται οι υποχρεώσεις του Διαχειριστή Δικτύου Διανομής. Προβλέπεται ακόμη η θέσπιση, με απόφαση της ΡΑΕ, ύστερα από εισήγηση του Διαχειριστή Δικτύου Διανομής, Κώδικα Διαχείρισης του Δικτύου Διανομής, σύμφωνα με τον οποίο διενεργείται η διαχείριση, η συντήρηση και η ανάπτυξή του.

Αναφορικά με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, προβλέπεται η υποχρέωση συγκρότησης έως το Δεκέμβριο του 2015 ενός νέου πλαισίου για τη στήριξή τους, το οποίο θα εξασφαλίζει την οικονομική βιωσιμότητά τους, τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης και την αξιοποίηση σε βέλτιστο βαθμό της ευρωπαϊκής, διεθνούς και ιδιωτικής χρηματοδότησης. Εντός του ιδίου χρονικού πλαισίου, θα συνταχθεί και ένα νέο σχέδιο για την αναβάθμιση των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας, προκειμένου να βελτιωθεί η απόδοση, να ενισχυθεί η διαλειτουργικότητα και να μειωθεί το κόστος για τους καταναλωτές. Παράλληλα θα εκκινήσει η εφαρμογή του χάρτη πορείας (Road Map) ακολουθώντας το υπόδειγμα-στόχο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αγορά της ηλεκτρικής ενέργειας, που πρέπει να ολοκληρωθεί έως τον Δεκέμβριο του 2017.

Τέλος, στο πλαίσιο εφαρμογής του Μνημονίου, και ειδικότερα των δεσμεύσεων της χώρας για την διενέργεια ιδιωτικοποιήσεων, το ΤΑΙΠΕΔ έχει ήδη εγκρίνει το Σχέδιο αξιοποίησης των περιουσιακών στοιχείων του Δημοσίου (Asset Development Plan - ADP). Αναφορικά με την εξαγορά του ΔΕΣΦΑ από τη Socar και εν αναμονή της έγκρισης της μεταβίβασης από τη ΓΔ Ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, συζητείται η παροχή από τους Αζέρους πρόσθετων διαβεβαιώσεων ότι η απόκτηση του 66% της εταιρείας δεν θα οδηγήσει σε μονοπωλιακή δομή της αγοράς. Συζητείται δε για πρώτη φορά η εναλλακτική λύση της απόκτησης από τη Socar του 49% του ΔΕΣΦΑ, μέσω της αποεπένδυσης του 17% από τους Αζέρους, είτε δια επαναμεταβίβασης του εν λόγω ποσοστού προς το ελληνικό Δημόσιο είτε προς τρίτη εταιρεία.

Ως καταληκτική συνολική κριτική επισήμανση μπορεί να διατυπωθεί η εκτίμηση ότι το νέο Μνημόνιο περιλαμβάνει ρυθμίσεις μείζονος σημασίας για την ελληνική ενεργειακή αγορά στο σύνολό της, οι οποίες καταλαμβάνουν και επηρεάζουν όλους τους επιμέρους τομείς της. Οι (ενδεχομένως και κατ’ ανάγκη) σε αρκετά κρίσιμα σημεία γενικές διατυπώσεις, δια των οποίων αποτυπώνεται το περιεχόμενο των θεσπιζόμενων ρυθμίσεων, παραπέμπουν σε απώτερες δεσμευτικές πολιτικές κατευθύνσεις-πλαίσιο που οφείλουν εφεξής να διέπουν τις ακολουθησόμενες νομικορυθμιστικές διατάξεις και παρεμβάσεις, δια των οποίων θα εξειδικευθούν τα προτάγματα που τίθενται στο νέο Μνημόνιο. Το μείζον διακύβευμα για την ελληνική αγορά ενέργειας είναι η εφεξής αποσαφήνιση των ορθών και αποτελεσματικών τρόπων ad hoc εφαρμογής και εξειδίκευσης των εν λόγω ρυθμίσεων. Η πρόκληση συνεπώς είναι η ανεύρεση των ενδεδειγμένων, ισορροπημένων τρόπων νομικορυθμιστικής υιοθέτησης των προβλεπόμενων αλλαγών και διαρθρωτικών παρεμβάσεων δεδομένων μάλιστα των αρκετά ασφυκτικών χρονικών προθεσμιών που κατά περίπτωση προβλέπονται σε συνδυασμό με την εν γένει ρευστότητα της συνολικής πολιτικής κατάστασης στη χώρα αλλά και την πολλαπλή αλληλεπίδραση και διασύνδεση των επιμέρους ρυθμιζόμενων θεμάτων.

* Επιμέλεια στήλης: «Μεταξάς & Συνεργάτες – Δικηγόροι & Νομικοί Σύμβουλοι» (www.metaxaslaw.gr)