Την αποτυχία των στόχων σε επίπεδο πολιτικής ΕΕ ιδίως στις ΑΠΕ αλλά και την υψηλή εξάρτηση από εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου καταδεικνύει μελέτη του ΙΕΝΕ η οποία παρουσιάστηκε την Τετάρτη στον όμιλο του Χρηματιστηρίου Αθηνών. Παρ’ όλα αυτά οι προοπτικές ενεργειακών επενδύσεων στη ΝΑ Ευρώπη φαίνονται θετικές κατά την επόμενη δεκαετία.
Συγκεκριμένα, το 2025, σύμφωνα με το βασικό σενάριο που εξετάστηκε προβλέπονται επενδύσεις ύψους 267 δις ευρώ, ενώ το πιο αισιόδοξο σενάριο κάνει λόγο για επενδύσεις ύψους 321 ευρώ.
Ανάμεσα στις βασικότερες διαπιστώσεις της μελέτης είναι το χάσμα ανάμεσα στις κατευθύνσεις και απαιτήσεις της περιβαλλοντικής πολιτικής της ΕΕ, στο πλαίσιο της καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής, και των προτεραιοτήτων των χωρών της ΝΑ Ευρώπης, των οποίων, σε μεγάλο βαθμό, οι οικονομίες στηρίζονται ακόμη σε ενδογενείς εν πολλοίς ρυπογόνες πηγές ενέργειας (π.χ. λιγνίτης, κάρβουνο, πετρέλαιο).
Παράλληλα, στο περιφερειακό ενεργειακό μείγμα δεσπόζουν οι εισαγωγές πετρελαίου και αερίου. Ειδικά για το φυσικό αέριο, το SEEEO 2016/2017 τονίζει την όλο και αυξανόμενη σημασία του στο ενεργειακό μείγμα των χωρών της ΝΑ Ευρώπης, τόσο στην ηλεκτροπαραγωγή, όσο και στην οικιακή χρήση.
Το άνοιγμα της αγοράς ενέργειας
Σύμφωνα με το “South East Europe Energy Outlook 2016/2017” του ΙΕΝΕ, η απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην περιοχή έχει σημειώσει σημαντικά βήματα στις περισσότερες χώρες της ΝΑ Ευρώπης, εν, αντίθετα, πολύ μικρότερη πρόοδος έχει συντελεστεί στο άνοιγμα της αγοράς φυσικού αερίου. Όπως επεσήμανε ο κ. Δημήτρης Μεζαρτάσογλου, επιστημονικός συνεργάτης του ΙΕΝΕ, και για την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας υπήρξαν δυσκολίες και πολυάριθμα μη τεχνικά εμπόδια και αντιδράσεις στις μεταρρυθμίσεις που επιχειρήθηκαν στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης. Στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων χρειάστηκε μάλιστα η παρέμβαση του Energy Community για να διευκολύνει τη διαδικασία μετάβασης και λόγω της «άκαμπτης δομής της αγοράς» η πρόοδος που σημειώθηκε δεν ήταν σημαντική.
Με πιο βραδείς ρυθμούς κινείται η απελευθέρωση της αγοράς ενέργειας, σύμφωνα με τη μελέτη, λόγω της έλλειψης υποδομών και κατάλληλου νομικού πλαισίου. Ωστόσο, όπως επισημαίνεται «η Ελλάδα έχει κάνει πολλά βήματα τόσο σε επίπεδο καταναλωτών (ιδιωτών) όσο και σε επίπεδο βιομηχανικών καταναλωτών».
Σε ικανοποιητικό ο βαθμό η διείσδυση των ΑΠΕ
Όσον αφορά την ανάπτυξη των ΑΠΕ η μελέτη του ΙΕΝΕ διαπιστώνει αντίφαση ανάμεσα στην απαίτηση, κυρίως εκ μέρους της ΕΕ, για ενίσχυση περιβαλλοντικά «καθαρών» μορφών ενέργειας και την επιβολή δημοσιονομικής πειθαρχίας σε χώρες της ΝΑ Ευρώπης. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρει η μελέτη «δεδομένων των οικονομικών και νομικών περιορισμών στις περισσότερες χώρε της ΝΑ Ευρώπης, η αύξηση των ΑΠΕ, ειδικά για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, τα τελευταία πέντε με δέκα χρόνια φαίνεται εντυπωσιακή». Παρ’ όλα αυτά επισημαίνεται ότι λόγω της διακοψιμότητας στην παραγωγή ηλεκτρισμού από ΑΠΕ, η συμβολή τους στις διαφορετικές χώρες της περιοχής φαίνεται περιορισμένη. «Ωστόσο, δεδομένης της έντονης δυναμικής του τομέα των ΑΠΕ, η εισαγωγή συστημάτων αποθήκευσης μεγάλης κλίμακας φαίνεται πλέον ως μία σημαντική πρόκληση για τα επόμενα χρόνια και αναμένεται να επηρεάσει τη μελλοντική ανάπτυξη των ΑΠΕ», αναφέρει η μελέτη.
Πρόβλημα με τα φωτοβολταϊκά
Όπως επεσήμανε ο κ. Νίκος Σοφιανός, Διευθυντής Ερευνών του ΙΕΝΕ, η ανάπτυξη των ΑΠΕ βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο στην ΝΑ Ευρώπη. Σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Βουλγαρία υπήρξαν γενναιόδωρα κίνητρα αλλά αναγκάστηκαν να τα «πάρουν πίσω» καθώς προχώρησαν πιο γρήγορα στην υλοποίηση των στόχων. Σε αυτές τις περιπτώσεις υπήρξε ταχεία εγκατάσταση η οποία οδήγησε σε οικονομικά ελλείμματα με μεγάλες καθυστερήσεις πληρωμών προς τους παραγωγούς. Συνολικά για το 2016 υπήρξε αύξηση των επενδύσεων στις ΑΠΕ στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης αλλά αυτή τη στιγμή όσον αφορά στα φωτοβολταϊκά οι αγορές «παραλύουν» όπως ανέφερε. Ωστόσο, σημείωσε ότι παρατηρείται μια τάση εκδημοκρατισμού της παραγωγής ενέργειας η οποία δεν θα βασίζεται τόσο σε μεγάλες κεντρικές μονάδες παράγωγης.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η διείσδυση των ΑΠΕ στην Ελλάδα φθάνει το 46%, στην Αλβανία το 96%, τη Βοσνία το 51%, το Μαυροβούνιο το 74% με κυρίαρχη μορφή ΑΠΕ τα υδροηλεκτρικά.
Γιατί δεν προχωρούν οι ιδιωτικοποιήσεις
Εξήγηση στην στασιμότητα που παρατηρείται στο θέμα των ιδιωτικοποιήσεων έδωσε μεταξύ άλλων ο κ. Παντελής Κάπρος, Καθηγητής στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Όπως σημείωσε, υπάρχει αστάθεια στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των επιχειρήσεων ενέργειας, υπάρχει πρόβλημα με τα τιμολόγια και την εισπραξιμότητα ενώ και η χρηματοδότηση (bankability) είναι προβληματική και θα εξακολουθήσει να είναι όπως εκτίμησε.
Σε εξέλιξη οι διαδικασίες για το Χρηματιστήριο Ενέργειας
Οι αποκλίσεις που παρουσιάζουν σε επίπεδο στρατηγικής οι χώρες της ΝΑ Ευρώπης σε σύγκριση με τα υπόλοιπα κράτη της ΕΕ δεν είναι απαραίτητα κάτι κακό γιατί θα έχουμε την ευκαιρία να εκμεταλλευτούμε την εμπειρία όσων βρίσκονται κάποια βήματα μπροστά, σημείωσε ο κ. Ανδρέας Δασκαλάκης, Διευθυντής Λειτουργία Αγορά και Εξυπηρέτησης Μελών του Ομίλου Χρηματιστηρίου Αθηνών. Ο κ. Δασκαλάκης αναφέρθηκε στις προοπτικές του Ελληνικού Χρηματιστηρίου Ενέργειας, η υλοποίηση του οποίου προχωρά με ικανοποιητικούς ρυθμούς επισημαίνοντας μάλιστα ότι σε σχέση με τα υπόλοιπα έξι Χρηματιστήρια Ενέργειας που λειτουργούν στα κράτη της ΝΑ Ευρώπης (Βουλγαρία, Κροατία, Σλοβενία, Σερβία, Ρουμανία, Τουρκία), το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας θα μπορούσε να διαχειρίζεται πολύ μεγαλύτερο όγκο αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι «τα Χρηματιστήρια αυτά είναι πολύ μικρότερα σε επίπεδο όγκου από τον όγκο που θα μπορούσε να έχει το ελληνικό χρηματιστήριο και ουσιαστικά αφορούν περίπου στο 1/10 του όγκου» που θα μπορούσε να έχει ο αντίστοιχος ελληνικός φορέας.
Όπως ανέφερε ο κ. Δασκαλάκης, εντός Ιουλίου ολοκληρώνεται το business plan το οποίο έχει αναλάβει διεθνής εταιρεία συμβούλων προκειμένου να δημιουργηθούν δύο επιχειρήσεις που θα υποστηρίξουν το εγχείρημα.